حملونقل
گره‌گشایی از مشکل سلاطین جاده
شورای عالی هماهنگی ترابری به محاسبه کرایه حمل بار بر اساس تن- کیلومتر که از خواسته‌های اصلی کامیون‌داران بود، رأی مثبت داد
محاسبه کرایه حمل بار بر اساس تن-کیلومتر یکی از خواسته‌های اصلی صنف کامیون‌داران بود که اکنون به تصویب شورای عالی هماهنگی ترابری رسیده و قرار است اجرایی شود. در این شیوه، کرایه حمل بر اساس قیمت تمام‌شده حمل یک تن بار در یک‌کیلومتر، با در نظر گرفتن هزینه‌ها محاسبه می‌شود و مبنای تعیین کرایه کل قرار می‌گیرد اما آیا اجرای آن موفقیت‌آمیز خواهد بود. پرس‌و‌جوی همشهری از دو طیف رانندگان و باربری‌ها حاکی از آن است که ماجرای کرایه حمل به این سادگی ختم به خیر نمی‌شود زیرا فساد رسوخ کرده در این حوزه به‌قدری ریشه دوانده که تقریبا درست‌کردن آن محال به نظر می‌رسد.
به‌گزارش همشهری، پیش‌از این کرایه حمل بار جاده‌ای به‌صورت توافقی و البته با سوءاستفاده شرکت‌ها و باربری‌ها تعیین می‌شد که جواب هزینه‌های سنگین دستمزد، بیمه، سوخت، تعمیر و نگهداری کامیون را نمی‌داد. در این میان رقابت مخرب کامیون‌داران برای گرفتن بار نیز مزید بر علت شده بود تا درآمد کلی این قشر از محل کرایه روند نزولی بگیرد زیرا از یک‌سو میزان بار در کشور به‌واسطه رکود اقتصادی و کاهش مصرف کاهش یافته و از سوی دیگر حوزه حملونقل بار جاده‌ای با مازاد 30درصدی ناوگان مواجه بود. بر این اساس، در جریان اعتصاب و اعتراض اخیر صنف کامیون‌داران، محاسبه عادلانه کرایه حمل بار براساس فرمول تن-کیلومتر در ردیف خواسته‌های اصلی این صنف قرار گرفت. فعلا این طرح به تصویب شورای عالی هماهنگی ترابری کشور رسیده و آن‌گونه که فرامرز مداح، عضو هیات عامل سازمان راهداری و حملونقل جاده‌ای می‌گوید، اجرای آن می‌تواند نرخ کرایه را نسبت به روش توافقی افزایش دهد اما این تمام ماجرا نیست.
کرایه باید 2 برابر شود
رانندگان کامیون می‌گویند کرایه حمل 10 سالی می‌شود که ثابت مانده و علاوه بر این باربری‌ها هم هرروز درصد بالاتری از این کرایه را به‌عنوان حق کمیسیون کسر می‌کنند. اصغری، راننده‌ای است که در گفت‌وگو با همشهری از پرداخت کمیسیون‌های 20 تا 30 درصدی به باربری گلایه می‌کند و گرچه معتقد است باربری‌ها درهرصورت سهم خودشان را از کرایه برمی‌دارند اما امیدوار است با محاسبه کرایه بر اساس تن – کیلومتر لااقل مبلغی که به راننده می‌رسد به‌قدری بالا برود که چرخ زندگی آنها را بچرخاند. سلیمانی راننده دیگری است که عقیده دارد کرایه بار حداقل باید دو برابر شود تا جوابگوی هزینه صاحب کامیون باشد. او در گفت‌وگو با همشهری، نحوه اجرا و نظارت بر اجرای طرح تن – کیلومتر را در موفقیت و مؤثر بودن آن مؤثر می‌داند و می‌گوید: بار کم و کامیون زیاد است و صاحبان بار و باربری از این وضعیت به نفع خود استفاده می‌کنند چراکه همیشه کامیون‌هایی هستند که به دلایلی حاضرند بار را زیر قیمت منتقل کنند و همین باعث نرخ‌شکنی و پائین آمدن کرایه‌ها شده است. این موضوعات را باربری‌ها نیز تائید می‌کنند اما خوانش آنها با رانندگان تفاوت‌هایی دارد.
قانون تجارت اجازه نمی‌دهد
همشهری برای بررسی اثرات احتمالی محاسبه کرایه براساس تن- کیلومتر با تعدادی از باربری‌های پایانه‌های استان تهران واقع در کیلومتر 22 جاده ساوه گفت‌وگو کرده است. نکته قابل‌تأمل اینکه هیچ‌کدام از باربری‌ها حاضر نیستند نام دفتر یا خودشان در رسانه منعکس شود البته دلیل این خودداری را در اظهاراتی که مطرح می‌کنند می‌توان دید؛ آنها معتقدند که خواسته یا ناخواسته در چرخه فاسدی وارد شده‌اند که هرگونه پرده‌دری می‌تواند به قیمت بیکاری و ورشکستگی‌شان تمام شود. یکی از باربری‌های پایانه تهران اجرای طرح تن- کیلومتر را بسیار مشکل و حتی بعید می‌داند، دلیل اصلی او این است که طبق قانون تجارت، کرایه میان صاحب کالا و باربری به‌صورت توافقی و بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و فقط درصد کمیسیون با بخشنامه و قانون قابل تعیین است. او می‌گوید: چند سالی است که وضعیت تولید خراب شده و در شرایطی که برای هر محموله چندین کامیون در پارکینگ منتظر است، رقابت ناسالمی شکل گرفته که نتیجه آن پایین آمدن کرایه است تا جایی که کرایه 5 میلیون تومانی تا یک‌میلیون تومان نیز پایین کشیده می‌شود. به گفته او در این پروسه، راننده‌ای که چند روز منتظر بار با کرایه مطلوب مانده، برای اینکه لااقل خرج خوردوخوراک خودش و سوخت ماشینش را تأمین کند مجبور است همین بار ارزان را بگیرد.
چرخه معیوب است
مسئول باربری دیگری می‌گوید که پدرش 35سال پیش وارد این کار شده و حالا 15 سالی می‌شود که خودش مسئولیت باربری را برعهده‌گرفته و کاملا بر مشکلات حوزه بار اشراف دارد. او اول‌ازهمه از فشارهایی که به باربری‌ها وارد می‌شود تا بخشی از هزینه‌های بیمه‌ای رانندگان را بر عهده بگیرند، انتقاد می‌کند و آن را ناروا می‌داند. او اختلافات کرایه‌ای صنف باربری و راننده را ثمره چرخه معیوب و فاسدی عنوان می‌کند که از مبدأ بار سرچشمه می‌گیرد و حتی صاحبان بار دولتی را نیز آلوده کرده است. طبق اظهارات این مسئول باربری، مازادی که در حوزه کامیون و تقاضای بار وجود دارد و باعث پایین آمدن کرایه‌ها شده، به شکلی دیگر در صنف باربری‌ها هم وجود دارد و باعث شده باربری‌ها بالاجبار تن به تخلف بدهند. او می‌گوید: فعلا کسی که به باربری زنگ می‌زند و سفارش کامیون می‌دهد سهم خودش را مطالبه می‌کند و باربری مجبور است این سهم را اول روی کرایه بکشد و بعد در قالب کمیسیون کسر کند و به صاحب بار بپردازد.
این باربری برای مثال، بارنامه یک کامیون تک را رو می‌کند که در آن یک محموله از یک شرکت دولتی به مقصد مشهد با کرایه 2.3میلیون تومان بارنامه شده است. طبق قانون باربری باید 8 درصد کمیسیون به‌اضافه 4درصد عوارض پایانه مخصوص وزارت راه به‌اضافه 1.5 درصد هزینه بیمه از کرایه این بارنامه کسر کند اما در عمل حدود 25درصد کسر کرده است چراکه صاحب بار، یعنی کارمند آن شرکت دولتی حدود 250 هزار تومان در ازای دادن این بار باج گرفته است. این اتفاق برای اغلب شرکت‌هایی که به باربری سفارش کامیون می‌دهند اتفاق می‌افتد و باربری‌ها مجبور شده‌اند برای ادامه فعالیت خود به این خواسته فسادآمیز تن بدهند چراکه تعداد باربری‌ها از تعداد بارهای موجود بیشتر است و رقابت ناسالم در این حوزه نیز بیداد می‌کند. یکی از باربری‌ها می‌گوید هر کسی بخواهد درست کار کند و باج ندهد راحت بیکار می‌شود. گفتنی است در پایانه‌های استان تهران 321غرفه باربری وجود دارد که فعلا حدود 250غرفه از آنها فعال هستند و گویا روزبه‌روز از تعداد غرفه‌های فعال کاسته می‌شود.
کرایه‌های 2 برابری در اعتصاب
یکی از باربری‌ها، بارنامه از مبدأ جهرم به تهران با تاریخ دو‌هفته پیش را نشان می‌دهد که کرایه آن 8 میلیون تومان محاسبه شده بود. او می‌گوید: کرایه که بالا برود، فشارش به مصرف‌کننده می‌رسد و اتفاقا به نفع باربری است چون رقم کمیسیونی که می‌گیرد بیشتر می‌شود اما این کرایه‌ها باید توافقی تعیین شود همان‌طور که وقتی کامیون‌دارها در اعتصاب بودند صاحبان بار مجبور شدند بیش از دو برابر کرایه را به یک کامیون بدهند تا یک بار لیمو را از جهرم به تهران بیاورد. یکی دیگر از مسئولان باربری نیز معتقد است: باربری هرچند جزو بخش خصوصی محسوب می‌شود اما مأمور بی‌جیره و مواجب دولت شده تا مالیات و عوارض وصول کند و برای 10هزار تومان هم به 141جواب پس بدهد. او با ابراز نارضایتی از جوی که علیه باربری به راه افتاده، می‌گوید: کار ما از اول تا آخرش مثل بقیه جاهای اقتصاد به فساد آلوده شده و راه گریزی هم نیست؛ وقتی کامیون کم است، راننده می‌گوید کرایه را دو برابر بزن و کمیسیون بیشتر بردار وقتی هم که کامیون زیاد است صاحب بار می‌گوید کرایه را کم بزن و کمیسیون بردار.
این وسط دلال‌ها و مسئولان دولتی و خصوصی متولی انبارها هم هستند که باج‌شان را روی کرایه می‌گیرند و البته این کارشان به‌پای باربری نوشته می‌شود. او درباره محدود کردن تخصیص بار به رانندگان در دوره‌های 48 یا 72 ساعته نیز معتقد است عملیاتی نیست چراکه فعلا هم محدودیت 48 ساعت برای رانندگان اجرا می‌شود اما هر راننده چند کارت هوشمند از اطرافیان گرفته و هر بار با یکی از آنها بارنامه می‌گیرد. در این میان باربری‌ها هم هرچند اصالت کارت را راستی‌آزمایی می‌کنند اما لزوما به قیمت از دست دادن مشتری حاضر نیستند به راننده خرده بگیرند. او همچنین اشتباه زدن عمدی آدرس، کد ملی و کد پستی در بارنامه برای فرار مالیاتی صاحب بار را تائید می‌کند و می‌افزاید: ما باید از صاحب بار یک کد ملی، یک کد پستی و یک آدرس بگیریم اما نمی‌توانیم برویم تک‌تک آنها را راستی آزمایی کنیم هرچند اگر بتوانیم هم صاحب بار ترجیح می‌دهد به باربری دیگری درخواست بدهد درنتیجه سری که درد نمی‌کند را دستمال نمی‌بندیم. به گفته او در مواردی صاحبان بار یک کد پستی اشتباه و یک آدرس نصفه و نیمه می‌دهند تا اداره مالیات قادر به ردگیری آنها نباشد. در این وضعیت صاحب بار ادامه مسیر را به‌صورت تلفنی به راننده می‌گوید یا حتی او را تا محل بار همراهی می‌کند.
طرح تن -کیلومتر چگونه اجرایی می‌شود؟
سازمان راهداری در تشریح چگونگی اجرای محاسبه کرایه بر اساس تن- کیلومتر اعلام کرده است: در این شیوه، هزینه‌های حمل بار به دو بخش مجزا تقسیم شده به‌گونه‌ای که مخارجی مانند بیمه بدنه، بیمه شخص ثالث، عوارض سالانه خودرو، دستمزد راننده و کمک‌راننده، بیمه و موارد این‌چنینی جزو هزینه‌های ثابت به شمار می‌روند و مخارجی مانند تعمیر و نگهداری خودرو، لاستیک، سوخت، عوارض آزادراهی و سایر مخارج به‌عنوان هزینه‌های متغیر در نظر گرفته می‌شوند و بر مبنای اینکه هر پارامتر چقدر در فرایند حمل بار مؤثر است، قیمت‌های ثابتی برای هر هزینه در نظر گرفته می‌شود. از سوی دیگر در طرح تن - کیلومتر خودروهای سنگین به 7 کلاس مختلف اعم از تریلی، 10چرخ، 10چرخ جفت، زیر 5 تن، یخچالی و ... تقسیم‌بندی شده و به نسبت شرایط بار و محموله‌ها نیز در 7 مدل مختلف تقسیم‌بندی خواهند شد که نرخ هر یک از آنها متفاوت می‌شود و در نهایت با در نظر گرفتن میزان مصرف سوخت هر کلاس، هزینه جابه‌جایی هر تن بار در هر کیلومتر مشخص می‌شود. یکی از نکات مهم در تعیین کرایه حمل، توجه به این موضوع است که بخشی از ناوگان حملونقل بار جاده‌ای به‌صورت یکسرخالی تردد می‌کنند و هزینه این مسیر بدون بار نیز در کرایه‌ها لحاظ می‌شود از دیگر نکات طرح تن-کیلومتر این است که در ضرایب آن، کرایه بار برای مسیرهای کوتاه با احتساب زمان تخلیه و بارگیری بالاتر است. در این طرح متوسط پیمایش ناوگان باری 450کیلومتر در نظر گرفته شده و ضریب محاسبه هزینه‌ها برای این پیمایش و بالاتر از آن با ضریب یک و کمتر و ضریب برای مسافت‌های کوتاه‌تر با ضریب بالاتر از یک محاسبه می‌شود.همچنین ضرایب کاهنده یا فزاینده دیگری مانند «ضریب جذابیت بار در مقصد» نیز در نظر گرفته شده که اعمال آن در اختیار استان‌هاست.
