نباید در برنامه‌ریزی آرمانخواهی کنیم

مجید جباری/خبر‌نگار

پس از آنکه شهردار برنامه 5ساله سوم توسعه شهر تهران را با خود به شورا برد و محورهای آن را تا افق 1402 برای شورا تشریح کرد، صحبت‌هایی مبنی بر نقاط ضعف و قوت این برنامه از سوی کارشناسان مطرح شد. روزهای پایانی هفته گذشته اما مدیران شهری در دومین سلسله نشست‌های درباره تهران گردهم آمدند تا این برنامه را نقد و بررسی کنند. در نشستی که به همین دلیل در ساختمان شورا برگزار شد، علاوه بر برخی اعضای شورای شهر و مدیران شهرداری، جمعی از کارشناسان حوزه شهری هم حضور داشتند و هر یک دیدگاه‌های خود را درباره برنامه سوم توسعه تهران بیان و ‌نظرات‌شان را مطرح کردند.

4محور اصلی برنامه سوم از دیدگاه رئیس شورا

رئیس شورای شهر تهران هم که در این نشست حضور داشت، 4محور اصلی را درباره برنامه 5ساله‌ای که افق 1402تهران را ترسیم می‌کند، مطرح کرد: «پیش‌بینی منابع مالی مستقل، چابک‌سازی‌، تغییر رویکرد در حوزه آسیب‌های اجتماعی و رویکرد انسان‌محور باید از اولویت‌های برنامه سوم توسعه شهر تهران باشد.»
محسن هاشمی رفسنجانی در تشریح رویکردهایش نسبت به برنامه سوم توسعه گفت: «‌برنامه سوم، برنامه توسعه شهر تهران است درحالی‌که برنامه دوم برنامه توسعه شهرداری تهران بود. ضمن اینکه از ویژگی‌های برنامه سوم مسئله‌محوری است اما مهم‌تر از آن چگونگی وضعیت متوازن از حیث منابع و مصارف و درآمد‌هاست. البته با شرایط امروز تحقق و پیش‌بینی منابع و مصارف بسیار سخت است، اما می‌توان با درنظر‌گرفتن اولویت‌ها و برنامه‌ریزی دقیق به آنچه مدنظر است، رسید.»
او اضافه کرد: «آنچه باید مدنظر قرار گیرد، این است که توسعه 5ساله برنامه شهری باید ذیل یک برنامه راهبردی و در چارچوب امکانات موجود باشد. امیدواریم برنامه سوم از سوی اعضای شورا به‌طور دقیق مورد بررسی قرار گیرد. از سوی دیگر، در برنامه بحث چابک‌سازی‌ هم مطرح است به‌ویژه اینکه در 12سال گذشته بدنه شهرداری بسیار متورم شده و چابک‌سازی‌ می‌تواند یکی از اولویت‌های برنامه باشد. همچنین موضوعی که باید در افق این برنامه به آن توجه کرد، این است که توسعه شهری از منظر خودرومحوری باید به سمت انسان‌محوری و حمل‌ونقل همگانی‌محوری سوق پیدا کند.»
رئیس شورای شهر تهران بیان کرد: «در حوزه آسیب‌های اجتماعی نیز نیاز به بازنگری جدی در رویکرد‌ها داریم. رویکرد‌های ما در آسیب‌های اجتماعی باید به‌گونه‌ای باشد که اولا بر تعداد آسیب‌دیدگان افزوده نشود و در مرحله بعد شرایط برای بازگشت آسیب‌دیدگان به جامعه مهیا شود.»
 
پویایی برنامه با نظرات تخصصی

رئیس کمیته معماری و سخنگوی شورای اسلامی شهر تهران هم در نشست تهران1402 درخصوص برنامه سوم توسعه تهران گفت: «استفاده از نظرات متخصصان می‌تواند در پویایی برنامه‌هایی نظیر برنامه سوم توسعه شهر تهران کمک کند. شهریور96 زمانی که شورای پنجم روی کار آمد، 19‌ماه به پایان اعتبار برنامه 5ساله دوم باقی مانده بود. برنامه دوم تا پایان اسفند امسال به پایان می‌رسد و شورا باید برنامه سوم توسعه شهر تهران را ظرف 2‌ماه به تصویب برساند تا بودجه سال98 شهرداری را بر این مبنا به تصویب برسانیم. بر همین اساس تا زمانی که برنامه به تصویب نرسد، امکان بررسی بودجه را نخواهیم داشت.»
 علی اعطا از ضرورت برگزاری چنین نشست‌هایی سخن گفت و افزود: «این رویکرد باید با حضور متخصصان و تشکل‌ها ادامه پیدا کند و فضایی را فراهم کنیم که این گفت‌وگو‌ها تداوم یابد. چنین نشست‌هایی به‌دنبال این است که در سطح ساختار و کلیات در اصول معماری و شهر‌سازی‌ پیشنهادهای روشنی مطرح شود که بتوانیم این موضوعات پیشنهادی را در شورا برای بررسی و اصلاح برنامه سوم دنبال کنیم.»

نبود پیوستگی برنامه با بخش‌های مختلف 

عضو هیأت رئیسه شورای شهر اما در این نشست تخصصی به نبود امکان دسترسی به اهداف برنامه 5‌ساله سوم توسعه اشاره کرد و با طرح این سؤال که آیا با توجه به سرعت تغییر شرایط و رشد تکنولوژی، من در سال ۱۳۹7 می‌توانم برای سال ۱۴۰۲ برنامه بنویسم، گفت: برنامه هنگامی قابل اجراست که حقایق و اطلاعات را در آن بیان کنیم؛ نداشتن چشم‌انداز و اهداف و استراتژی و تامین منابع در سطح احکام، سیاست‌ها و راهبرد‌ها و عناوین پروژه‌ها، موجب شد‌ نقد‌هایمان را نسبت به احکام ارائه کنیم.
زهرا نژاد‌بهرام همچنین به پیوستگی هدف و استراتژی در برنامه‌ریزی اشاره کرد و گفت: «این مهم در برنامه سوم توسعه شهری دیده نشده، این در حالی است که در برنامه دوم، 5 محور اصلی مشخص شده که برنامه را باید بتوان به وسیله آن تبیین کرد که جای خالی آن در برنامه سوم دیده می‌شود. از سویی موضوع احکام است؛ احکام منبعث از استراتژی هستند که به‌نظر می‌رسد دچار مشکل هستند. از سوی دیگر، روش برنامه‌ریزی ساختاری راهبردی به مسئله‌محوری تبدیل و به‌نظر می‌رسد در مسیر خود با چالش‌های جدی مواجه شده است.»
 
مشکلاتی درباره شاخص‌­های کمی و کیفی 

رئیس کمیسیون شهر‌سازی‌ و معماری شورا نیز در نشست تهران 1402 بیان کرد: «طی سلسله جلساتی که با معاونت برنامه‌ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران داشتیم، مواردی را احصا کردیم، اما باز هم بخش بزرگی از ابهامات پابرجاست. از این‌رو بهتر است به‌عنوان اعضای شورا در این زمینه ورود و براساس مصادیق نظرات صاحب‌نظران، برنامه را بررسی کنیم.» محمد سالاری با بیان اینکه فرایند تدوین برنامه سوم در زمینه مشارکت‌پذیری بسیار مورد قبول است، گفت: «اما کمترین بهره از این امر گرفته شده و برخلاف این همه نشست با حضور استادان، بهره لازم از آن برده نشده است؛ بنابراین با همین رویکرد هنوز مدل برنامه‌ریزی سوم توسعه به‌گونه‌ای است که از مطالعه آن نمی‌توان درک مشخصی داشت. در فرایند برنامه‌ریزی سلسله مراتبی وجود دارد و مفاهیم شناخته شده حاکمیت دارند، اما این اصل در برنامه سوم مشاهده نمی‌شود. اینکه آیا می‌توان از یک راهبردی در تاب‌آوری شهر نهایتا به پروژه‌ای برسیم که بلوکی در بافت فرسوده نوسازی و مقاوم‌سازی‌ شود؟ چنین سلسله مراتبی در برنامه سوم وجود ندارد.» او اظهار کرد:« برنامه سوم در شاخص‌های کمی و کیفی دچار مشکل است. ضمن اینکه نمی‌دانیم که آیا وضعیت موجود از نظر شاخص‌های کیفی و کمی مورد سنجش قرار گرفته؛ از این‌رو برنامه 5ساله سوم نیاز جدی به اخذ نظرات متخصصان و صاحب‌نظران دارد.»

هیچ مجوز ساختی نباید در تهران صادر شود

معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران اما با اشاره به اینکه طرح جامع به‌عنوان یک سند بالادستی، نمی‌تواند ملاک عمل باشد، گفت: اگر بخواهیم به طرح جامع عمل کنیم، دیگر هیچ مجوز ساختی نباید در تهران صادر شود. پیروز حناچی در این نشست اظهار کرد: در گام‌های اول مشارکت هستیم که باید به برخی مشکلات توجه کرد؛چرا که به این راحتی مسائل حل نمی‌شود و یکدیگر را باید تحمل کنیم. بنابراین نباید در برنامه‌ریزی آرمانخواهی کنیم. معاون شهردار تهران با اشاره برنامه توسعه‌ای که تهران را نیز شامل می‌شود، اضافه کرد: شهر نمی‌تواند چند چشم‌انداز داشته باشد و باید به نقطه‌ای برسیم که تنها چشم‌انداز شهر، برنامه توسعه باشد. همچنین در طرح جامع، یک سقف جمعیتی برای شهر و هر منطقه تهران تعریف شده است. هم‌اکنون که با افق طرح جامع هم فاصله داریم، سقف جمعیتی برخی مناطق بالاتر رفته و در برخی مناطق هم به سقف رسیده است. اگر بخواهیم با رویه سابق به توسعه تهران ادامه دهیم به مشکل برمی‌خوریم. ازاین‌رو، باید در رویه‌ها اصلاحاتی صورت بگیرد.



محسن هاشمی رفسنجانی: پیش‌بینی منابــع مالـی مستقل، چابک‌سازی‌، تغییر رویکرد در حوزه آسیب‌های اجتماعی و رویکرد انسان‌محور باید از اولویت‌های برنامه سوم توسعه شهر تهران باشد.


زهرا نژادبهرام: برنامه هنگامی قابل اجراست که حقایق و اطلاعات را در آن بیان کنیم.


محمد سالاری: برنامه ســــــوم در شاخص‌های کمی و کیفی دچار مشکل است و نمی‌دانیم که آیا وضعیت موجود از نظر شاخص‌های کیفی و کمی مورد سنجش قرار گرفته است.


علی اعطا: استفاده از نظرات متخصصان می‌تواند در پویایی برنامه‌هایی نظیر برنامه سوم توسعه شهر تهران کمک کند.


نشست کارشناسان 1
تاکید بر اولویت‌ها باشد

میر آریازند، قائم‌مقام معاونت برنامه‌ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران در پنل اول نشست تهران1402 با تأکید بر اینکه نمی‌توان انتظار داشت که در مدت 5 سال تمام مشکلات شهر تهران حل‌وفصل شود، گفت: در این برنامه حرکت به سوی تحقق چشم‌اندازها طراحی شده است تا با ایجاد زمینه مشارکت بین مسئولان و ذینفعان، جهت‌گیری راهبردی را مبتنی بر مسائل کلیدی شهر و عوامل مؤثر بر آن شناسایی کنیم و در خلال برنامه به راه‌حل­‌های آن دست یابیم.
زهره داوودپور، استاد دانشگاه و کارشناس شهرسازی نیز با انتقاد از یکپارچه نبودن برنامه گفت: در بخش‌هایی از برنامه دیده می‌شود که تقدم و تأخر رعایت نشده، تلفیق در نظرات صورت نگرفته و برخی از احکام زیرمجموعه دیگری قرار گرفته است که ضرورت اصلاح آن دیده می‌شود. همچنین برنامه، شاخصه‌های یک برنامه منسجم را ندارد. به‌عنوان نمونه در حوزه آب 3 مبحث آورده شده که هیچ کدام ربطی به این موضوع ندارد. در موضوع پیاده‌روی در شهر نیز هیچ توجهی به آن نشده و تنها به‌دنبال جریمه کردن هستیم.
سهراب مشهودی، کارشناس مسکن و شهرسازی نیز در این پنل اظهار کرد: آنچه از این اسناد برمی‌­آید این است که برنامه‌های 5ساله شهرداری اصلا برنامه توسعه نیست. حدود 40درصد از هزینه‌های شهر تهران بابت 
پایتخت بودن آن است که باید از دولت تامین شود، نه اینکه شهرداری این هزینه‌ها را بپذیرد و بخواهد با فشار بر مردم آنها را تامین کند.
زهرا ترانه یلدا، کارشناس مسائل شهر و معماری نیز بر ضرورت 
خلاصه‌تر شدن برنامه ارائه شده تأکید کرد و گفت: این برنامه باید حول رویکرد اصلی به شهر قرار گیرد. گاه در برنامه اشاره شده است که موضوعاتی باید منابع مستقل داشته باشد که این موضوع با خزانه مشترک در شهرداری مطابقت ندارد.
محی‌الدین فاضلیان، کارشناس معماری و عضو کمیته معماری و طرح‌های شهری شورای اسلامی شهر تهران نیز در ادامه گفت: در برنامه‌ریزی باید از مبهم عمل کردن فاصله بگیریم. این برنامه از این اتهام بری است که به موضوعی نپرداخته و تقریبا هر کلیدواژه‌ای را که بخواهیم در آن یافت می‌شود، اما باید توجه داشت که در یک برنامه باید بر اولویت‌ها تأکید کرد.

نشست کارشناسان 2
کار خیلی بزرگی انجام نگرفته

حمید ماجدی، کارشناس عضو هیأت علمی دانشگاه و کارشناس حوزه شهرسازی در پنل دوم نشست تهران1402 به برخی نقاط ضعف برنامه پرداخت و گفت: امروز درصد ابنیه و بناهای تاریخی بهره‌برداری شده مشخص نیست ضمن اینکه نسبتی که برای نماها در نظر گرفته شده است مفهوم نیست. بنابراین به باور من این برنامه باید مورد بازنگری قرار گیرد.
ناصر براتی، عضو هیأت علمی دانشگاه و کارشناس مسائل شهر و معماری هم گفت: موضوع تداخل در انواع برنامه‌ها کلاف سردرگمی را در شهرداری ایجاد کرده و این در حالی است که در وضعیت کنونی، شهرداری باید به سمت برنامه‌های تدافعی گام بردارد. وی همچنین درخصوص نگاه کالبدی برنامه به شهر هشدار داد.
رضا خیرالدین، عضو هیأت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران هم گفت: گاه در این برنامه با به‌کارگیری برخی الفاظ و تعابیر به‌دنبال مغالطه رفته است. باید فهرستی از موضوعاتی که نباید انجام گیرد نیز تهیه کنیم. مثلا نفوذپذیری را بالا نبریم و باغات را واگذار نکنیم. از سوی دیگر، تهیه فهرستی روشن از کارهایی که نباید انجام شود هم مهم است و مشکلات شهرداری به‌گونه‌ای است که در اصلاح موضوع مالیه شهرداری گام برداشت؛ اگرچه این موضوع کار سختی است و انتخابات آتی را با مشکل مواجه می‌کند.
امیرحسین پورجوهری، عضو کمیته معماری و طرح‌های شهری شورای اسلامی شهر تهران و کارشناس حوزه شهرسازی در ادامه گفت: برای تهیه این برنامه کار خیلی بزرگی انجام نشده و تنها مراحل تهیه برنامه طی شده است. قرار بود یک برنامه عملیاتی تدوین شود اما این برنامه عملیاتی نیست چراکه موضوعاتی همچون برنامه‌های زمانبندی، شاخصه‌های کمی و کیفی و برنامه‌های مالی در آن دیده نشده است. برنامه باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که مشخص کند هر سازمان اجرایی چه مسئولیتی دارد که این موضوع در لایحه برنامه سوم توسعه شهر تهران مشخص نیست.
مروارید قاسمی، عضو کمیته فنی شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران و عضو کمیته معماری و طرح‌های شهری شورای اسلامی شهر تهران نیز با اشاره به برنامه سوم توسعه تهران اظهار کرد: از شورا می­‌خواهیم در بررسی این برنامه دچار مصلحت‌اندیشی نشود و توجه داشته باشد که این برنامه از شورا به یادگار خواهد ماند؛ ازاین‌رو نباید در تغییر پارادایم شتابزده عمل شود.