آسمان‌های بخیل

عیسی محمدی

اگر آب برای نوشیدن، کشاورزی و دیگر مصارف مورد نیاز نداشته باشید، چه می‌کنید؟ در سده‌های گذشته، اجداد ما تا آنجا که می‌توانستند تحمل می‌کردند و سپس دست به مهاجرت‌های گروهی و جغرافیایی می‌زدند؛ یعنی از جایی که بارندگی و منابع آبی وضعیت بغرنجی داشت، به جاهایی می‌رفتند که وضعیت بهتری داشت؛ یعنی آب و خشکسالی و مباحث مرتبط با آن، این‌قدر مهم بوده است که حتی تبعات اجتماعی و جمعیتی و سیاسی و چه بسا نظامی هم به‌خودش می‌گرفت.

 نکته چندان عجیبی نیست؛ همین‌الان هم صحبت از مهاجرت‌های آبی و جنگ‌های آبی در میان است. اگر به ماجرا‌های افغانستان و ایران بر سر هیرمند و تازگی‌ها هریرود و نیز ماجراهای ترکیه و عراق بر سر سرچشمه‌های دجله و فرات و همچنین مهاجرت‌های داخلی به‌واسطه کمبود منابع آبی نگاهی بیندازید، متوجه می‌شوید که ما آدم‌ها زیاد عوض نشده‌ایم و هنوز هم مشکلاتمان، همان مشکلات قدیمی است. همین الان که در حال نوشتن این گزارش هستم، بارندگی‌های بی‌سابقه‌ای در شمال کشور و دیگر نقاط ایران اتفاق افتاده است. اما هنوز صورت مسئله پاک نشده و به قوت هرچه تمام‌تر، سر جای خودش باقی مانده است. راستی وضعیت خشکسالی و بارندگی در کشور ما چگونه است و چرا به خط قرمز رسیده است؟ شاید با خواندن این مطلب، به جواب سؤال‌تان برسید.

11
در سال آبی گذشته، 11استان کشور تحت‌تأثیر خشکسالی بسیار شدید و شدید بوده‌اند. سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، خراسان شمالی و رضوی، مرکزی، بوشهر، هرمزگان، کرمان، فارس و قم در مجموع، این 11استان را تشکیل می‌دهند.

13
بخش‌هایی از 13  استان کشور نیز درگیر خشکسالی بسیار شدید و شدید بوده‌اند. این استان‌ها عبارتند از: لرستان، خوزستان، تهران، البرز، خراسان جنوبی، سمنان، گلستان، مازندران، گیلان، زنجان، اردبیل، اصفهان و یزد.

19میلیارد و 810میلیون مترمکعب

در ابتدای سال آبی  98- 97که همین الان شروع شده است، موجودی مخازن آبی کشور  19 میلیارد و
 810 میلیون متر مکعب است.

23میلیارد و 320میلیون مترمکعب

میزان موجودی مخازن آبی کشور در ابتدای سال آبی97- 96 این میزان بوده است؛ به‌عبارت ساده‌تر، ما سال گذشته در همین زمان، این مقدار موجودی مخازن آبی‌مان بوده است.

359میلیارد مترمکعب

در سال آبی 78- 77میزان بارش‌های کشور 420میلیارد مترمکعب بوده. این میزان در سال آبی 86- 85  به 406میلیارد مترمکعب و در سال آبی 93-92 به 394میلیارد مترمکعب کاهش یافته. به‌طور متوسط این عدد در 15سال اخیر به 371میلیارد مترمکعب کاهش یافته و طی5‌سال اخیر به 359میلیارد مکعب رسیده است.

104میلیارد مترمکعب

میزان منابع آب تجدید‌شونده در سال آبی 78- 77 نزدیک به 130میلیارد مترمکعب بوده است. این میزان در سال آبی  86-85به 125 و در سال آبی 93- 92به 120میلیارد مترمکعب کاهش یافته. میانگین این منابع، در 15سال اخیر به 115و در 5سال اخیر به 104میلیارد مترمکعب کاهش یافته است.

655 میلیون مترمکعب

ذخیره کنونی سدهای پنج‌گانه استان تهران شامل سدهای لار، طالقان، امیرکبیر، لتیان و ماملو را 655میلیون مترمکعب اعلام کرده‌اند. به این ترتیب، دوسوم این سدها خالی‌اند.

171میلی‌متر

در سال آبی گذشته، میانگین بارندگی ما این میزان بوده است. شاید این عدد برایتان چندان خاص نباشد. اما اگر بدانید که طی نیم‌قرن اخیر، فقط 2سال میانگین بارندگی‌اش از سال آبی97 -96 کمتر بوده است، آن‌وقت چطور؟

166میلی‌متر

میانگین بارش کل کشور در سال زراعی 97- 96این میزان بوده است. این میزان نسبت به میانگین درازمدت که 233میلی‌متر باشد، 29درصد کاهش داشته و در مقایسه با سال زراعی 96- 95که میانگین بارش در آن 212میلی‌متر بوده نیز کاهش 22درصدی داشته است.

0/7 سلسیوس

پیش‌بینی‌ها، برای‌ماه شهریور امسال، میزان مشخصی از دما را درنظر گرفته بود اما در واقعیت، کل کشور 7/0 سلسیوس گرم‌تر از دمای طبیعی خود طی این‌ماه و نسبت به میانگین گذشته شده است.

21 درصد

میانگین بارندگی سال آبی گذشته که به تازگی پایان یافته، 21درصد نسبت به سال آبی قبل‌تر از آن کاهش داشته است.

78درصد

78درصد محدوده‌های کشور در محدوده ممنوعه آبی از نظر بهره‌برداری از آب زیرزمینی قرار دارد.

33درصد

میزان سدهایی که آب شرب و کشاورزی پایتخت و حوالی را تأمین می‌کنند، تنها 33درصد، پرشدگی داشته است؛ یعنی دقیقاً یک‌سوم میزانی که باید باشد.

33درصد

در سال آبی گذشته، یعنی از اول مهر 96تا شهریور 97که به تازگی پایان یافته است، ورودی سدهای کشور 33درصد نسبت به سال آبی قبل‌تر از آن کاهش پیدا کرده است.

40درصد
در پایان سالی آبی 97- 96 که تازه به پایان رسیده، از میان 177سد بزرگ در 6 حوضه آبریز اصلی کشور، 95سد بزرگ از قبیل زاینده‌رود، ملاصدرا، سفیدرود ،دوستی  و ... تنها کمتر از 40درصد آب ذخیره دارند.

 استان سیستان و بلوچستان در این سال‌ها وضعیت نابسامانی از نظر بارندگی و خشکسالی داشته است؛ طوری که در سال زراعی گذشته، بیشترین میزان کاهش بارندگی  را نسبت به حد نرمال داشته.

   هرمزگان، دیگر استان جنوبی‌مان نیز دومین رتبه را در میان بیشترین کاهش نسبت به حد نرمال خود داشته است.

   کرمان سومین رتبه را دارد؛ با توجه به کویری‌بودن این استان، البته این رتبه چندان عجیب نیست.

   فارس هم رتبه چهارم را دارد. بیشترین بخش‌های این استان بیابانی و نیمه‌بیابانی هستند.

   عجیب‌ترین رتبه را استان کهگیلویه و بویراحمد دارد؛ به‌واسطه کوهستانی‌بودن، همه انتظار بارندگی‌های زیادی در این استان دارند اما میزان کاهش بارندگی‌های این استان نسبت به حد نرمال خود، باعث شده تا رتبه پنجم را بین کم‌بارش‌ها به‌خودش اختصاص دهد.

   آذربایجان غربی، نخستین رتبه را بین استان‌هایی که بیشترین بارش را نسبت به حد نرمال خود داشته‌اند، به‌خود اختصاص داده است. کوهستانی بودن این استان، دلیل این امر است.

   آذربایجان شرقی، دیگر استان واقع‌شده در شمال غربی کشورمان نیز رتبه دوم را بین پربارش‌ترین استان‌ها نسبت به حد نرمال خودشان دارد.

   ما درمجموع 31استان داریم. از این تعداد، تنها 7 استان مشکل آبی ندارند و باقی کشور، درگیر تنش آبی و بحران آبی‌اند.