شکارچیان پیر آسمان

زهرا خلجی | روزنامه‌نگار

در دل کهکشان، جایی که ستارگان می‌درخشند و می‌میرند، داستانی تکرار می‌شود: ستارگان پیر در مرحله‌ای از عمر خود چنان عظیم می‌شوند که هرچه در اطرافشان باشد، ازجمله سیارات و حتی ستارگان کوچک‌تر را در مسیر نابودی قرار می‌دهند. این پدیده که به «بلعیدن ستارگان یا سیارات همراه» معروف است، یکی از جنجالی‌ترین و در عین حال طبیعی‌ترین رخدادهای کیهانی به شمار می‌رود.

پیرشدن ستاره؛ آغاز ماجرا
ستاره‌ها مثل انسان‌ها، مراحل تولد، بلوغ و پیری دارند. هنگامی که یک ستاره سوخت هیدروژنی خود را در هسته مصرف می‌کند، وارد مرحله‌ای می‌شود که اخترشناسان آن را «غول سرخ» می‌نامند. در این مرحله، لایه‌های بیرونی ستاره منبسط می‌شود و شعاع آن گاه تا صدها برابر افزایش می‌یابد. در نتیجه، اگر ستاره‌های کوچک‌تر یا سیاراتی در مدارهای نزدیک قرار داشته باشند، به‌سادگی در جو داغ و گسترده‌ این غول فرو می‌روند و به‌اصطلاح «بلعیده» می‌شوند.

سیاره‌هایی که بلعیده می‌شوند
بلعیده‌شدن سیاره انفجاری مهیب نیست، بیشتر شبیه ناپدیدشدن آرام جسمی در عمق اقیانوس آتشین است. زمانی که یک سیاره وارد لایه‌های داغ ستاره می‌شود، ابتدا سرعت چرخش ستاره را بالا می‌برد و سپس به‌تدریج تبخیر و در ترکیب ستاره حل می‌شود. این روند گاهی میلیون‌ها سال طول می‌کشد و هیچ نشانه‌ ظاهری چشمگیری ‌جز تغییرات شیمیایی و انرژی در سطح ستاره ندارد. در سال ۲۰۲۳، منجمان برای نخستین بار توانستند چنین لحظه‌ای را به‌طور مستقیم ثبت کنند: نور ستاره‌ای در فاصله‌ ده‌ها هزار سال نوری ناگهان افزایش یافت، سپس هاله‌ای از غبار سرد اطرافش دیده شد.

دزدی ستاره از سیاره
در مواردی، ستاره‌ پیرتر که به یک کوتوله‌ سفید تبدیل شده است، ممکن است از سیاره‌های نزدیک خود ماده بدزدد. این فرآیند انتقال جرم می‌تواند باعث انفجارهایی کوتاه‌مدت و شدید شود که درخشش ستاره را هزاران برابر افزایش می‌دهد؛ انفجارهایی که گاه با عنوان «نوا» یا «ابرنواختر» ثبت می‌شوند.

بازنویسی یک تصور قدیمی
وقتی از «مرگ» سیاره‌ها حرف می‌زنیم، شاید تصور یک حادثه آخرالزمانی به ذهن بیاید. واقعیت اما پیچیده‌تر و به‌مراتب آرام‌تر است. سیاره‌ها در دل ستارگان پیر حل می‌شوند، بخشی از جرم و انرژی آنها می‌شوند و چرخه‌ طبیعی کیهانی ادامه پیدا می‌کند. این فرآیند نه استثنا، بلکه قاعده‌ای تکرارشونده در گیتی است.

سرنوشت مشابه برای خورشید
این کشف تنها یک کنجکاوی علمی نیست. ستاره‌شناسان با بررسی چنین رویدادهایی می‌توانند آینده‌ منظومه‌ها را پیش‌بینی کنند. شاید مهم‌ترین پیامد برای ما، سرنوشت زمین باشد. دانشمندان هشدار می‌دهند که چنین اتفاقی برای خورشید در انتظار ماست. حدود 5میلیارد سال دیگر، خورشید به غول سرخی تبدیل خواهد شد و مدار سیارات درونی ازجمله عطارد و شاید زمین را در خود خواهد بلعید. هرچند این پایان برای ما بسیار دور اما یادآور این حقیقت است که حتی در کیهان نیز جاودانگی مفهومی ندارد.