هنوز کم‌آبی را جدی نگرفته‌ایم

مسعود تجریشی | معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست

در کشور پرآبی سکونت نداریم و باید خود را با آنچه داریم سازگار کنیم. رویکردی در سیستم مدیریت حل بحران آب کشور وجود دارد که می‌گوید برای حل مشکلی مانند کم‌آبی، باید به‌دنبال تأمین منابع آب جدید رفت. به‌عنوان عضوی از کارگروه سازگاری با کم‌آبی وزارت نیرو، ما هدف را بر این قرار دادیم که افرادی از وزارتخانه‌های مختلف گرد هم بیایند تا هرآنچه در این کارگروه تصمیم‌گیری می‌شود را با همکاری یکدیگر اجرایی کنند. اما به‌نظر می‌آید با وجود تشکیل کارگروه‌ها، به اجرا رساندن تصمیم‌های اتخاذ‌شده به زمان زیادی نیاز دارد؛ زیرا ما هنوز در قالب توسعه عمل می‌کنیم و به‌نظر می‌آید تا رسیدن به کارگروهی که بتواند اقدامات عملی برای سازگاری با کم‌آبی را تعیین و اجرا کند، فاصله زیادی داریم.

وضعیت کشور از نظر مدیریت منابع آب نیز چندان درخشان نبوده‌است. اگر این موضوع را با شاخص وضعیت آب‌های زیرزمینی بسنجیم، شاهد بدتر‌شدن سال به‌سال آن خواهیم‌بود. اگر شرایط تالاب‌ها را بررسی کنیم نیز به نتیجه‌ای مشابه خواهیم‌رسید؛ ازاین‌رو به لحاظ محیط‌زیستی، نیاز اکوسیستم‌های آبی و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی، کارنامه مدیریتی خوبی نداشته‌ایم و شاخص‌های عملکردی نیز حاکی از آن هستند که در این حوزه‌ها نقص‌های مدیریتی فراوانی داشته‌ایم. از سوی دیگر، به لحاظ تأمین آب شرب شهرها، ‌عملکرد خوبی وجود داشته‌است و مدیران نشان داده‌اند توان تأمین نیازهای مردم را دارند. همچنین به لحاظ کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی، در بخش‌هایی از کشور که با بحران کم‌آبی مواجه است، شاهد آن بوده‌ایم که کشاورزها خود وضعیت را با تغییر الگوی کشت و مصرف کمتر آب مدیریت کرده‌اند. اما در مناطقی دیگر مانند حوضه آب‌ریز دریاچه ارومیه که آب فراوان‌تر است، شرایط متفاوت است. زمانی که یک کشاورز در جنوب و غرب دریاچه، 40تا 50درصد بیش از نیاز خود آب مصرف می‌کند به این معنی است که وزارت جهادکشاورزی و وزارت نیرو نتوانسته‌اند عملکرد موفقی از خود ارائه دهند. درمجموع باوجود تلاش‌های فراوان، شاخص‌ها حاکی از آن هستند که منابع آبی کشور وضعیت مطلوبی ندارند.

بهترین راه سازگاری با کم‌آبی، کم‌مصرف کردن آب است. ما هنوز کم‌آبی را جدی نگرفته‌ایم. اگر این بحران را جدی گرفته بودیم در تهران چمن نداشتیم، ساخت و ساز‌ها با این شدت ادامه نداشتند و روند جا‌به‌جایی منابع آب برای تأمین آب تهران را ادامه نمی‌دادیم. اگر شهر تهران می‌دانست با بحران کم‌آبی مواجه‌است و مدیران آن آگاه بودند که نباید هر مقداری که مردم آب می‌خواهند در اختیارشان قرار‌دهند، مصرف سرانه شهر تا این اندازه بالا نبود. البته تنها بخشی از این مسئولیت به دوش مردم است. درصورتی که برای مردم امکاناتی برای کاهش مصرف آب تأمین شود و اگر آنها نه فقط با افزایش قیمت، بلکه با آموزش، ‌فرهنگسازی، در اختیار گذاشتن لوازم کاهنده و سیاستگذاری‌های مناسب، ملزم به کاهش مصرف شوند، آگاه‌تر می‌شوند و مشارکت خواهند کرد. تهران هم‌اکنون برای تأمین آب خود از منابع آبی شمال، دماوند، طالقان و ‌کرج استفاده می‌کند. وزارت نیرو به جای این رویکرد، باید با مردم صادقانه صحبت کند تا بدانند اگر قرار بر ادامه این رویه باشد، نه‌تنها آبی برای دیگر شهرها نمی‌ماند بلکه این روند به خشکی تالاب‌ها، رودها و از دست‌رفتن آب در آبخوان‌ها منجر خواهد‌شد که نتیجه نهایی آن کوچ بیشتر مردم به سمت شهرهای بزرگ می‌شود و این چرخه معیوب همینطور ادامه خواهد داشت.