زیست بوم
فصل زوال بلوط‌های زاگرس
هجوم ریزگردها و گسترش بیابان‌زایی از مهم‌ترین پیامدهای خشکیدگی جنگل‌های بلوط است
خاطره حسین زاده| شهرکرد- خبرنگار:
جنگل‌های بلوط به عنوان گونه غالب جنگل‌های زاگرس که به ریه کشور شهرت دارد، در سال‌های اخیر به‌شدت تحت تاثیر عامل خشکسالی قرار گرفته و خشکیدگی این جنگل‌های استراتژیک آثار بسیار مخربی بر محیط زیست منطقه بر جای گذاشته است. تغییرات آب و هوایی و در پی آن، خشکسالی پدیده‌ای است اقلیمی که تاثیرات زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی ناگواری دارد.
وقوع خشکسالی و گسترش آن هرچند به‌آرامی شکل می‌گیرد، اما آثار مخرب آن تا سال‌ها زندگی مردم و محیط زیست آن منطقه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و خسارت‌های جبران‌ناپذیری بر نظام اقتصادی و اجتماعی آن منطقه می‌گذارد.
فرسایش خاک
یکی از مهم‌ترین خسارت‌های ناشی از خشکسالی تقلیل پوشش گیاهی و فرسایش خاک در حوضه‌های آبخیز است. از همین رو، خشکسالی یک تهدید جدی برای عرصه‌های منابع طبیعی به شمار می‌رود و منجر به کاهش منابع آبی موجود، افزایش ضریب آسیب‌پذیری جنگل‌ها و مراتع و هجوم آفات و بیماری‌های گیاهی می‌شود. وقوع خشکسالی از یک سو سبب خشک شدن سطح خاک که بستر حیات جنگل است، می‌شود که مانع زادآوری درختان جنگلی است و از سوی دیگر، کمبود بارش باعث خشک شدن درختان، تقلیل پوشش گیاهی و فرسایش خاک می‌شود. یکی از مهم‌ترین مناطق کشور که می‌تواند به‌شدت از پدیده خشکسالی متضرر شود، جنگل‌های زاگرس و گونه غالب آن درختان بلوط است. جنگل‌های بلوط منطقه زاگرس از منتهی‌الیه شمال غربی کشور آغاز و در مناطق غرب و جنوب غرب گسترده شده است.
این جنگل‌ها که 12 استان کشور را دربرمی‌گیرد، تامین‌کننده حدود 40 درصد آب کشور و حوضه آبخیز رودخانه‌های زاینده‌رود، کارون، کرخه و دز است. جنگل‌های بلوط نخستین مانع طبیعی در برابر ورود ریزگردها به کشور است و ریه کشور محسوب می‌شود و نقش مهمی در اقتصاد خانوارهای جنگل‌نشین دارد.
این جنگل‌ها همواره با چالش‌های بسیاری از جمله تغییر کاربری اراضی، چرای بی‌رویه دام، آتش‌سوزی و هجوم آفات روبه‌رو بوده، اما تحقیقات انجام‌گرفته نشان می‌دهد که تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های متوالی در خشکیدگی و زوال جنگل‌های بلوط آثار مخربی به دنبال داشته است. بر اساس جدیدترین تحقیقات مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری، 44 هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس این استان به صورت تک‌پایه و به شکل خشکیدگی تاج درخت در حال زوال است که اصلی‌ترین علت آن تغییر اقلیم گزارش شده.
پیشگیری از شکل‌گیری آفات
رئیس اداره جنگلبانی و جنگلداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری می‌گوید: حدود 335 هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس در محدوده استان قرار دارد که گونه غالب آن بلوط است.
«علی‌حسین امینی» ادامه می‌دهد: در مطالعات اخیر مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان تاکید شده که تغییرات اقلیمی، خشکسالی‌های متوالی و ریزگردها سبب شده تا بخشی از درختان بلوط دچار خشکیدگی شود و زمینه را برای بروز آفات از جمله پروانه برگ‌خوار بلوط و سوسک چوب‌خوار فراهم کند.
وی با بیان این‌که برف نقش مهمی در پیشگیری از شکل‌گیری آفات دارد تصریح می‌کند: سال‌هاست به سبب نبود ریزش برف در استان زمینه برای رشد شته و آفات روی درختان بلوط فراهم شده و این مسئله آسیب زیادی به درختان زاگرس زده است. رئیس اداره جنگلبانی و جنگلداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری هجوم ریزگردها و گسترش بیابان‌زایی را از مهم‌ترین پیامدهای خشکیدگی جنگل‌های بلوط برمی‌شمرد و می‌گوید: آلودگی هوا، از بین رفتن اکوسیستم منطقه و چشم‌انداز طبیعی آن، وقوع آتش‌سوزی و شیوع آفات به سایر درختان جنگلی از دیگر تبعات خشکیدگی جنگل‌های بلوط است.
راهکارهای مقابله با پدیده خشکسالی
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با بیان این‌که بین آب، خاک و گیاه ارتباط متقابل و مستقیمی وجود دارد تصریح می‌کند: با خشک شدن آب موجود در خاک، هم از میزان رشد درختان کم می‌شود و هم درختان به سمت خشک شدن می‌روند. «حسین بهرامی» وقوع سیلاب، فرسایش خاک، کاهش منابع آب موجود در خاک، تولید کمتر محصولات کشاورزی و وقوع پدیده گرد و خاک از مهم‌ترین پیامدهای خشکیدگی درختان جنگل‌های زاگرس است. وی با بیان این‌که جنگل هویت منطقه ماست می‌افزاید: اگر جنگل‌های زاگرس از بین برود، هویت منطقه ما نیز از بین می‌رود و تبدیل به یک بیابان برهوت می‌شود و دیگر جای زندگی نخواهد بود.
بهرامی استفاده از روش‌های بیومکانیزم آبخیزداری را از مهم‌ترین راهکارهای مقابله با گسترش پدیده خشکسالی در استان می‌داند و اظهار می‌کند: در دامنه کوهستان با استفاده از روش‌های بیومکانیزم آبخیزداری می‌توان کاری کرد که باران کمتر در سطوح شیب‌دار حرکت کند و از این طریق می‌توان تا حد زیادی از آثار خشکسالی در استان پیشگیری کرد. وی عنوان می‌کند: این در حالی است که برای اجرای این طرح نیاز به اعتبارات بسیاری است و کار وسیع و زمان‌بری به شمار می‌رود.
تغییر اقلیم در استان
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری اظهار می‌کند: از سال 85 تاکنون استان درگیر پدیده خشکسالی است و بدین ترتیب، کار از خشکسالی‌های مقطعی گذشته و به پدیده تغییر اقلیم تبدیل شده است. «حسین بهرامی» می‌افزاید: مشخصه اصلی تغییر اقلیم در استان کاهش شدید بارندگی‌ها و افزایش دماست و همین امر سبب شده تا بارش‌ها از برف به باران تغییر یابد و همان بارش ناچیز برف نیز به سبب افزایش دمای هوا آب و تبخیر شود. وی با اشاره به آثار خشکسالی بر درختان زاگرس می‌گوید: کاهش برف و باران و افزایش تبخیر میزان نفوذ آب در خاک را کم می‌کند و در فصل تابستان رطوبت موجود در درختان از بین می‌رود و درختان دچار خشکیدگی می‌شوند.
