تاریخ درباره اخبار جعلی چه می‌گوید؟
جنگ‌افزاری به نام اخبار دروغ
چند نمونه از فیک‌نیوزهای معروف تاریخ ایران برای ثبت بیشتر در تاریخ
عیسی محمدی
سان‌تزو- استراتژیست بزرگ چینی- در 2500سال پیش، معتقد بود که بهترین جنگ‌ها، آنهایی هستند که بدون هیچ نبرد و خونریزی به پیروزی ختم شوند و مهم‌ترین فرماندهان، آنهایی قلمداد می‌شوند که بدون هیچ حمله‌ای بتوانند دشمن را از پا دربیاورند. البته این توصیه نظامی، روایت‌ها و تفسیرهای مختلفی دارد؛ یکی از تفسیرهای آن جنگ روانی و تضعیف روحیه طرف مقابل است. این جنگ روانی، می‌تواند شامل فیک‌نیوز یا اخبار جعلی علیه طرف مقابل هم باشد. در این صورت، افکار عمومی علیه فرد مورد نظر شوریده و جنگ بدون هیچ درگیری آشکاری، فیصله می‌یابد. در تاریخ ایران نیز، موردهایی از این دست فراوان بوده‌اند؛ موردهایی که دشمنان با عطف به اخبار دروغین، در پی تخریب اعتبار و برند شخصیت مقابل بوده‌اند.
فیک‌نیوز اسکندر
کلاسیک‌ترین مورد استفاده از فیک‌نیوز را می‌توان در نبردهای نظامی کوچک و بزرگ مشاهده کرد. بزرگ‌ترین فیک‌نیوز نظامی و انتقال اطلاعات اشتباه به طرف مقابل را می‌توان در نبرد گوگمل که مابین داریوش سوم و اسکندر مقدونی صورت گرفت، مشاهده کرد. اسکندر از نیرویی کمتر برخوردار بود اما اعتقاد عجیبی به قاعده تمرکز در نبردهای نظامی داشت. او میدانست که باید تمرکزش را روی شاه ایرانی و محل استقرار او در منطقه نبرد بگذارد؛ چراکه قوای ایرانیان را تمرکز یافته بر شخصیت شاه میدانست. درواقع به تفسیر اسکندر، قوای ایرانی از جاهای مختلفی تدارک دیده شده بودند و اعتقادی به ملیت و قومیت و... نداشتند؛ تنها اعتقاد‌شان به شاه بود. شاه مقدونی گروهی از سربازان خودش را تعمداً اسیر ایرانی‌ها کرد. آنها نیز طلاعات غلطی را منتقل کردند دال بر اینکه اسکندر می‌خواهد امشب حمله کند. ایرانیان آماده‌باش دادند و تمام شب منتظر حمله بودند. گروه‌هایی از ارتش مقدونی نیز تمام طول شب را حمله‌های ایذایی می‌کردند تا دشمن شک نکند. این در حالی بود که اسکندر و نیروهای اصلی و مخصوصا نیروهای زبده سواره‌نظامش، تمام شب با خیال آسوده استراحت کردند. صبح روز بعد، قوای ایرانی با اینکه بیشتر بودند، ولی به واسطه خستگی و نیز عدم‌تمرکز، جنگ را باختند. اسکندر به قلب قوای ایرانی حمله کرد و داریوش سوم نیز ناچار به فرار شد. چه‌بسا اگر اطلاعات غلط جاسوسان دستگیر شده مقدونی نبود، این شکست بزرگ در تاریخ ایران اتفاق نمی‌افتاد. خستگی را یکی از دلایل بزرگ این شکست تاریخی می‌دانند.
امیرکبیر و خبرهای دروغین
یکی از فیک‌نیوزهای مؤثر هم علیه امیرکبیر، مرد بزرگ و مصلح دوران قجرها اتفاق افتاد. امیرکبیر به واسطه هوش و لیاقت فردی خود موفق به ایجاد جایگاهی برای خودش شده بود؛ همین امر برای آقازاده‌های قاجاری چندان خوش نمی‌آمد. یکی از این موارد، به ماجرای واکسیناسیون و آبله‌کوبی کودکان ایرانی توسط دولت امیرکبیر برمی‌گرددکه مردم به‌شدت مقاومت می‌کردند؛ به‌واسطه جهل و نادانی عمومی‌شان. دلیل دیگر مقاومت مردم، اخبار دروغینی بود که فالگیرها و دعانویس‌ها چو انداخته بودند. آنها گفته بودند که آبله‌کوبی، موجب می‌شود تا جن‌ها وارد بدن بچه‌ها شده و این طفل معصوم‌ها، جن‌زده شوند! این اتفاق در سال 1264قمری افتاد. امیرکبیر هم که مستأصل شده بود، دستور داد تا افراد خاطی را جریمه کنند. شگفت اینکه این اخبار غیرواقعی به‌قدری جا افتاده بود که اشخاص، پول می‌دادند تا این واکسیناسیون اجرا نشود. حتی نقل است که یکی، دو نفری از پیشه‌وران تهیدست، فرزندان‌شان بر اثر عدم‌واکسیناسیون درگذشت و امیرکبیر به آنها عتاب کرد که مگر به شما نگفتیم که درصورت تمرد از این دستور، فرزندانتان دچار مرگ خواهند شد! نکته بعدی در مورد روزگار امیرکبیر، به پوشش خبری مرگ او بازمی‌گردد که باز هم نمونه‌ای از فیک‌نیوز و اخبار ساختگی بوده است. درواقع در این موضوع، خبری از کشته‌شدن صدراعظم ایرانی نبوده بلکه مرگ امیرکبیر به واسطه بیماری و ناخوش‌احوالی و... بوده است. لسان‌الملک سپهر، رضاقلی خان هدایت و محمدحسن خان اعتمادالسطنه از مرگ صدراعظم به واسطه ناخوش‌احوالی سخن گفته‌اند. حتی روزنامه وقایع‌اتفاقیه که خود امیرکبیر آن را بنیان نهاده بود، از کشته شدن صدراعظم تحت عنوان «وفات یافت» یاد کرد.
فیک‌نیوز علیه حضرت امام (ره)
اگر همین الان، به شما بگویند که تصویر فلان رهبر از فلان کشور را در ماه یا شبیه آن دیده‌اند، چه حسی پیدا می‌کنید؟ طبیعی است که باور نکنید و احساسی همراه با شک و تردید در شما ایجاد شود. این، اتفاقی بود که در روزهای نزدیک به پیروزی انقلاب افتاد. عوامل شاه این خبر دروغ را چوانداختند که عکس امام در ماه دیده شده است و اگر به ماه خیره بشوید، عکس امام را خواهید دید. بعدها اعترافات عوامل ساواک از تلویزیون پخش شد؛ دال بر اینکه طرحی در این زمینه تدارک دیده شده بود. این طرح به پیشنهاد عوامل موساد و در روزگار ازهاری شکل گرفت. 20میلیون تومان هم در اختیار ساواک قرار داده شد. بخشی از این پول میان روحانی‌نماها و عوامل نفوذی پخش شد تا اخبار دروغینی از قبیل برخی خواب‌های دروغ و... را شایع کنند. یکی از این اخبار دروغ که بیشتر به خرافات می‌مانست، مشاهده مو در میان قرآن کریم و سوره بقره بود؛ البته درصورتی که در روز خاصی این سوره را می‌خواندید. شایعه دیدن عکس امام در ماه نیز ادامه کار این گروه بود که نیت‌شان، سست کردن عقاید و باورهای منطقی مردم نسبت به رهبران انقلاب بود؛ حتی این قضیه را آیت الله هاشمی‌رفسنجانی نیز زمانی که حضرت امام به ایران بازگشت، از او پرسید و حضرت امام گفت که این بازی‌ها را باور نکنید. البته این روش‌ها بعدها نیز توسط ضد‌انقلاب دنبال شد؛ ازجمله تصویر دستکاری شده صحنه چای ریختن حضرت امام(ره). در این صحنه، با کمک فتوشاپ به جای استکان چای در دست امام، کبریتی طراحی کردند و سپس مدعی شدند که چطور رهبر انقلاب سماور برقی را با کبریت روشن می‌کند و اینها همه‌اش صحنه‌سازی برای ساده‌زیست نشان دادن او بوده است.
