چشمه‌علی در روزهای بارندگی پر‌آب می‌شود

8‌ماه پیش، هنگامی که برای احداث ایستگاه دولت‌آباد چشمه‌علی شهرری تهدید شد، مسیر حفاری تونل مترو تغییر کرد.

بدین‌ترتیب، عبور مترو از خیابان صفائیه به خیابان غیوری تغییر یافت. به همین دلیل، صبح دیروز در چشمه‌علی قرار بود علی امام، مدیرعامل مترو با خبرنگاران روبه‌رو شود. امام به‌دلیل درخواست محمد علیخانی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل در این محل حاضر نشد تا نماینده مترو روبه‌روی خبرنگاران قرار بگیرد. صادق طریق‌ازلی، مجری خط 6مترو ابتدا توضیحاتی درباره مکانیسم هیدرودینامیک چشمه‌علی داد. او گفت: «طول سنگی که در کنار چشمه‌علی قرار دارد، جنس آن از لایمستون آهک است. این طول سنگ میزبان چشمه است. از نظر زمین‌شناسی این طول‌سنگ شبیه طول سنگ کوه‌های بی‌بی شهربانوست و طبق نظر کارشناسان ،عمده آبی که از این چشمه خارج می‌شود، آبخوان آن در بی‌بی شهربانو قرار دارد که به وسیله توده آهکی به چشمه‌علی می‌رسد. قسمتی از این آب توده سنگی به آبرفت‌ها تزریق می‌شود و بخش دیگر آن به‌عنوان یک چشمه سرریز به آبعلی می‌رسد. حالا اگر تراز آب در منطقه پایین برود، بالطبع این چشمه هم خشک می‌شود.» او ادامه داد: «نمودار هیدروگراف چشمه‌علی توسط کارشناسان این حوزه در سازمان مترو ترسیم شده است. بدین‌ترتیب، طی 20سال اخیر جریان خروجی چشمه‌علی، دبی متفاوتی داشته است؛ به‌گونه‌ای که در دهه 80دبی آب کمتر از امروز بوده است. نکته دیگر اینکه در ماه‌های مرداد، شهریور و مهر آب چشمه به حداقل جریان خروجی خود می‌رسد و در ماه‌های اسفند و فروردین به حداکثر دبی آب یا جریان خروجی نزدیک می‌شود. این اتفاق عجیبی نیست و تقریبا تمام قنوات و چشمه‌هایی که در فلات ایران تشکیل شده‌اند، به‌دلیل نوع اقلیم و زمین‌شناسی فلات ایران از همین روند تبعیت می‌کنند. اکنون می‌توان نتیجه گرفت که این تغییرات در ماه‌های مختلف، هیدرودینامیک این چشمه را کنترل می‌کند.»

به گفته او، چشمه‌علی هم‌اکنون حدود 20لیتر بر ثانیه دبی دارد که  در روزهای مختلف می‌تواند 4، 5لیتر کم‌ و زیاد شود. کارشناسانی که این چشمه را مطالعه می‌کنند، طبق نمودار هیدروگراف امیدوار هستند که دبی با نزدیک شدن به پایان سال بیشتر شود. در ادامه پرسش این بود که آیا احداث مترو که به قنات آسیب زده، باعث کم‌آب شدن چشمه نشده است.
طریق‌ازلی در این رابطه گفت: «هر پروژه عمرانی در بی‌بی شهربانو انجام شود، امکان دارد به‌صورت موقت بر آن تأثیر بگذارد. عامل دوم اقلیم است، اینکه نتایج هیدروگراف نشان می‌دهد آب چشمه به بارندگی بستگی زیادی دارد. هم‌اکنون که اقلیم کشور تهدید می‌شود، چشمه‌علی هم مانند تمام قنوات دیگر تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. مورد دیگر چاه‌های مجاز و غیرمجاز است. طبق نتایج مطالعات در سال‌های قبل که وضعیت بارندگی بهتر بوده و فعالیت‌های عمرانی هم در این منطقه انجام نمی‌شد، این چاه‌های مجاز و غیرمجاز در اینجا برداشت آب می‌کردند اما امسال که مشکل اقلیم داریم و پروژه‌ عمرانی هم اتفاق افتاده باید در مورد چاه‌های مجاز خود تجدیدنظر کنیم چون وقتی آب چشمه کم می‌شود، برداشت از چاه زیرزمینی هم افزایش می‌یابد. این پارامترها را باید در کنار هم دید. مترو یک تأثیر موقتی است اما اگر بخواهیم تمام مسائلی  را که روی آب چشمه تأثیر گذاشته بگوییم، باید تمام پارامترها را ببینیم.»
 

آب چشمه چرا هدر می‌رود؟
کانال آب‌بر چشمه‌علی به کانالی در میدان معلم می‌رسد؛ یعنی در 2700متری از چشمه‌علی. به گفته طریق‌ازلی، دبی آب نسبت به چشمه در این کانال بتنی تغییری نکرده است. او تأکید کرد: «اما مقدار آبی که در انتهای این کانال متوقف شده غیرطبیعی به‌نظر می‌رسد. نمی‌خواهم حرفی بزنم اما آب احتمالا یک جایی هدر می‌رود.»

طبق مشاهدات عینی خبرنگاران، آب چشمه در روستای علائین در جایی خشک می‌شود؛ در حالی که به‌نظر می‌رسد طبق گفته مجری خط 6مترو آب زیرزمین نمی‌رود. روشنی، نماینده کشاورزان در این منطقه گفت: «حدود 400هکتار از زمین‌های سبزیکاری روستای علائین با آب چشمه‌علی آبیاری می‌شد، حدود 8‌ماه پیش که مترو حفاری در فلکه سوم دولت‌آباد را شروع کرد، دقیقا تمام آبخوان‌های این چشمه (حدود یک کیلومتر  از فلکه سوم دولت‌آباد تا میدان صفائیه) از این کانال عبور می‌کرد اما الان آب را با قیمت بالا خریداری می‌کنیم.» اما طریق‌ازلی عنوان کرد: «پیشنهاد ما این است که روی چاه‌های آب تجدیدنظر صورت بگیرد؛ به این شکل که در آبخوان چشمه‌علی نباید اجازه داد چاه بزنند.»

حسین عزیزی، نماینده فرمانداری شهرری همچنین با بیان اینکه گزارش‌های مختلف در این‌باره به فرمانداری و بخشداری ارسال شده است، گفت: «نتایج این داده‌ها باید با حضور کارشناس رسمی دادگستری بررسی شده و مشخص شود که آیا در کاهش آب چشمه‌علی خط ۶ مترو تأثیرگذار بوده و به چه میزان اثرگذار بوده است.»

مجری خط 6مترو بر این باور است که روستاییان اجازه نمی‌دهند که آب چشمه با لوله‌گذاری به زمین‌های کشاورزی برود. صحبتی که عزیزی هم قبول کرد و گفت: «ظاهرا روستاییان این موضوع را قبول نکرده‌اند؛ چراکه معتقدند کارهایی که برای احداث شبکه آب انجام داده‌اند، بیشتر بوده و سهم‌شان از چشمه‌علی بیشتر بوده که البته این یک ادعاست و باید بررسی شود.»

   آب برنگشته است

مسئول اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرری،گفت: «طبق اظهارات دوستان، تأثیر عملیات مترو در کم‌شدن دبی آب محرز است اما می‌گویند برداشت غیرمجاز از چاه‌ها و همچنین تغییر اقلیم نیز اثرگذار بوده است.» امیر رحیم‌زاده با بیان اینکه در گذشته دبی آب ۸۰ لیتر در ثانیه بوده اما حالا میانگین ۲۷ لیتر بر ثانیه است، ادامه داد: «الان دغدغه ما این است که برگشت آب طولانی شده است؛ چراکه به ما گفته بودند که تا اواسط تابستان به چشمه برمی‌گردد اما برای ما هم سؤال است که چرا آب برنگشته است. از آنجایی که چند اداره دخیل هستند و چشمه‌علی جاذبه گردشگری بوده و سابقه تاریخی داشته از طریق حوزه قضایی پیگیری خواهیم کرد اما باید صبر کرد تا ببینیم آب به چشمه برمی‌گردد یا نه؟»