ایران به چشمه نور مسلح می شود

عمادالدین قاسمی‌پناه-روزنامه‌نگار

طرح «چشمه نور» که پیش از این با عنوان طرح شتابگر ملی شناخته می‌شد، یکی از ابَر طرح‌های فناورانه کشور محسوب می‌شود. درحالی‌که تعداد کمی از کشورها از چنین امکانی برخوردار هستند، با تشخیص سیاستگذاران قرار شد که این طرح در کشور کلید بخورد. حالا پس از چندین سال از آغاز این پروژه، اهالی رسانه برای نخستین بار برای بازدید از فرایند توسعه آن دعوت شده‌اند. شاید مهم‌ترین اتفاقی که با چشمه نور شاهد خواهیم بود، تصویربرداری‌های سلولی است که با ابزار موجود، صرفا نمایی محو و محدود را در اختیار دانشمندان می‌گذارد. به‌عنوان مثال، برای تولید واکسن کرونا لازم بود که دانشمندان به اجزای بدنه ویروس نفوذ کنند و ساختار آن را ببینند؛ این کار فقط با ابزاری که از آن با عنوان چشمه نور یاد می‌شود، ممکن بود. علاوه بر این، صنایع بسیاری می‌توانند از چشمه نور بهره‌مند شوند.

چیستی و اهمیت چشمه نور
«فاصله بین کشورها اکنون در حوزه فناوری‌های نوین، با روش‌های گذشته تعریف نمی‌شود.» احمدرضا هامونی حقیقت، مدیر اجرایی طرح چشمه نور در گفت‌وگوی اختصاصی با همشهری با بیان این مطلب درباره اهمیت فناوری چشمه نور گفت: «وقتی ویروس کرونا شیوع پیدا کرد، مسئله این بود که ویروس را در چه مدت می‌توان کنترل کرد، نه اینکه تا چه حد می‌توان مهار کرد. درواقع، نخستین واکسن تولید شده مهم بود.»او با اشاره به اینکه واکسن فایزر در یک «چشمه نور» توسعه پیدا کرد، ادامه داد: «دانشمندان با استفاده از این ابزار توانستند از لایه پروتئینی خارجی ویروس تصویربرداری کنند. سپس با وصل کردن mRNA به آن توانستند ببینند آیا اثر مناسب حاصل شده یا نه.»حقیقت با تأکید بر اینکه این اثر مناسب باید «دیده می‌شد» گفت: «این اتفاق فقط از طریق چشمه نور ممکن بود و با هیچ ابزار دیگری امکان نداشت.»

نیاز به ابزار دقیق برای اداره کشور
مدیر اجرایی طرح چشمه نور در بخشی دیگر از گفت‌وگو مرز بین توانستن و نتوانستن بعضی از کارها را بهره‌مندی ابزار جدید تعریف و یادآوری کرد که به‌عنوان مثال این موضوع در پردازنده‌های سریع هم صادق است. حقیقت گفت: «اگر کسی بخواهد فرار مالیاتی را کشف کند نیاز به گردآوری داده‌های هزینه و درآمد همه مردم دارد تا آن را پردازش کند. این کار با الگوریتم‌هایی انجام می‌شود که مشخص می‌کند در کجا فرار مالیاتی در حال وقوع است.»به‌گفته او اگر این ابزار  وجود نداشته باشند، هزینه‌های کشف فرار مالیاتی به حدی زیاد می‌شود که پیگیری آن مقرون به‌صرفه نیست. حقیقت معتقد است که به این ترتیب کشور به پردازنده‌های سریع، انبار اطلاعات بزرگ و ابزار دقیق برای دیدن نیاز دارد و یکی از این ابزارهای بزرگ «چشمه نور» است.

کاربردهای چشمه نور
چشمه نور در صنایع متعددی کاربرد دارد. صنایع پزشکی و داروسازی، نفت، گاز و پتروشیمی، خودروسازی و صنایع دفاعی و هوافضا می‌توانند از فناوری چشمه نور بهره‌مند شوند. همچنین صنایع غذایی، متالوژی، کشاورزی، آب و برق، الکترونیک، سرامیک، پلیمر، معدن و صنایع معدنی بخشی دیگر از صنایع هستند که می‌توانند از چشمه نور بهره‌برداری کنند.

مکث
فرایند توسعه
این طرح که در سال1386 تصویب شد، تاکنون مراحل مختلفی را طی کرده و در اسفند1411 یعنی حدود 9سال دیگر به پایان می‌رسد. برای مقایسه، طرح موسوم به سزامی در سال۱۹۹۷ میلادی مطرح شد، فاز اول آن در سال۲۰۱۷ یعنی پس از حدود ۲۰سال به بهره‌برداری رسید. چشمه نور ایران در زمینی به مساحت 50هکتار توسعه می‌یابد که فقط مساحت ساختمان اصلی شتابگر ملی 46هزارو500مترمربع و زیربنای کل ساختمان‌ها 71هزار مترمربع است. به‌عبارت دیگر، مقیاس ساختمان اصلی به اندازه یک استادیوم بزرگ فوتبال و قطر آن چیزی حدود 280متر خواهد بود.