میراث
مرمت ناتمام تاریخ
گفت‌وگوی همشهری را با «الهام فاطمی» دکترای معماری درباره مرمت آثار تاریخی کردستان می‌خوانید
محمدتوفیق مشیرپناهی| سنندج-خبرنگار :
بناهای تاریخی بخشی از هویت و فرهنگ یک قوم و جامعه را تشکیل می‌دهند و توجه به حفظ آنها امری ضروری است، اما در کردستان به‌ویژه سنندج آن‌گونه که باید به این مهم پرداخته نشده و گرد بی‌توجهی این بناهای تاریخی را به سمت نابودی و تخریب کامل سوق داده است. در این رابطه گفت‌وگوی همشهری را با «الهام فاطمی» عضو هیأت علمی دانشگاه، مؤلف و متخصص و دکترای معماری با گرایش مرمت آثار باستانی می‌خوانید.
با توجه به وجود بناهای تاریخی بسیار از جمله حمام‌های قدیمی و منحصر به فرد در سنندج که بخشی از هویت تاریخی استان محسوب می‌شوند، به عنوان یک متخصص این عرصه به نظر شما آیا سطح توجه به این آثار متناسب با گستردگی و اهمیت آنهاست؟
آثار و بناهای تاریخی هر کشور و منطقه‌ای، هویت و فرهنگ آن منطقه را بازگو می‌کند و شناسایی و حفاظت آنها بسیار حائز اهمیت است. در سنندج با پیشینه تاریخی بسیار، عناصر شهری بسیاری مربوط به دوره قاجار و پهلوی به جای مانده که اغلب آنها، به‌ویژه حمام‌های قدیمی دستخوش آسیب‌های طبیعی و اجتماعی شده‌اند.
مالکیت و مدیریت اغلب این حمامها به عهده اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان است و به غیر از حمام آصف که در موزه خانه کرد واقع شده است، بقیه آنها به دلیل ارائه عملکرد نامناسب و عدم رسیدگی در معرض نابودی کامل هستند.
بودجه اداره میراث فرهنگی کفایت می‌کند؟
این‌که آیا اداره میراث فرهنگی هر استان با بودجه‌های محدود می‌تواند هزینه‌های مرمتی تمام آثار ارزشمند ثبت شده را متحمل شود، بسی تأملبرانگیز است؛ البته بعضی مواقع با وجود اختصاص هزینه برای مرمت بناهای تاریخی به دلیل رعایت نشدن اصل برگشتپذیری که یکی از ضوابط اخلاقی و علمی در مرمت است و ارائه نشدن طرح احیای متناسب و هماهنگ با پلان و ساختار بنا و همچنین جوابگو نبودن به نیاز ساکنان و گردشگران، اغلب مرمتها به بیراهه می‌رود و طرح با شکست مواجه می‌شود.
با توجه به این‌که بیش از 1500 اثر در کردستان شناسایی شده است، آیا متناسب با این سطح از آثار تاریخی پروژه تعریف می‌شود؟
وقت و هزینه‌ای که برای ارزیابی و طراحی پروژه‌های موجود در بافت ارزشمند شهری و باز‌زنده‌سازی بناهای ارزشمند، در قالب پایان‌نامه‌های دانشجویی در مقاطع مختلف تحصیلی، طرح‌های پژوهشی، ارائه مقالات علمی توسط استادان و اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها گذاشته می‌شود، در همان مراحل اولیه و فاز صفر باقی می‌ماند و اغلب این مطالعات در کتابخانه‌ها و مراکز اسناد فقط نگهداری می‌شوند.
این کار فقط به دلیل نبود حمایت و همکاری ارگان‌های اجرایی و دولتی مرتبط اتفاق می‌افتد. همچنین بی‌توجهی نهادها و مراکز خدمات‌رسان، طرح‌های نامتناسب دستگاه‌های اجرایی و شهرداری، راه و شهرسازی و آب و فاضلاب شهری در بافت‌های قدیمی و عدم گرفتن استعلام از اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، برای اقدامات ساخت‌و‌ساز و انجام تغییرات در بافت‌های قدیمی ارزشمند از عوامل مشکل‌ساز است. طبق آیین‌نامه اجرایی ماده 114 قانون برنامه چهارم توسعه، همه دستگاه‌های دولتی موظفند علاوه بر حمایت از مالکان بناهای ارزشمند، در هر شرایطی قبل از شروع پروژه‌های عمرانی و اجرایی از اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان استعلام بگیرند.
طبق آیین‌نامه مذکور، بخشی از هزینه‌های مطالعاتی طرح‌های عمرانی باید به مطالعات کالبدی، معماری و اجتماعی و مستندنگاری آثار ارزشمند اختصاص یابد.
قابلیت بخش خصوصی استان در حوزه مرمت و بازسازی آثار چه میزان است؟
در اغلب کشورهای پیشرفته برای حفاظت، مرمت و احیای آثار ارزشمند، آنها را به بخش خصوصی واگذار می‌کنند که این امر 2 هدف مطلوب را تأمین می‌کند: اول، شرکتها و ارگان‌های دولتی یا خصوصی، جهت رقابت با یکدیگر به ارائه عملکرد مناسب‌تر و پایدارتر با اهداف و رویکردهای تعریف شده می‌پردازند. دوم، سرمایه‌گذار با تأمین بودجه مرمتی در ازای بهره‌برداری اصولی از این آثار طبق قراردادهای مصوب، در حفظ آنها و ارزش‌های هویتی مشارکت می‌کند. در سال‌های اخیر صندوق احیا و بهره‌برداری از بناهای تاریخی و فرهنگی کشور، بناهای ثبت شده در مقیاس ملی را در جهت مشارکت در احیا و بهره‌برداری به مزایده می‌گذارد؛ اخیراً با افزایش زمان بهره‌برداری توسط سرمایه‌گذار، کوتاه کردن زمان اعلام برنده در مزایده‌ها و حمایت بیشتر از سرمایه‌گذاری برای بهره‌برداری‌های قبل از مرمت (موقت)، شرایط قراردادها منطقی‌تر از گذشته شده است، البته اگر سرمایه‌گذار به تعهداتش عمل نکند یا تعهدات تعریف شده در قرارداد قابل اجرا نباشد، سرمایه‌گذار توسط صندوق احیا و اداره میراث فرهنگی استان تعویض می‌شود.
پژوهش‌هایی برای حفظ و مرمت آثار تاریخی
«الهام فاطمی» کارشناس مرمت آثار باستانی می‌گوید: مراکزی جامع در کردستان وجود دارد؛ همچون مرکز تحقیقات کردستان‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج که چند مورد از دپارتمان‌های آن، تاریخ و میراث فرهنگی و هنر و معماری است. تاکنون بیشتر فعالیت و تمرکز آن بر تاریخ و مستندنگاری، ادبیات و تا حدی میراث منقول بوده است؛ این در حالی است که سنندج و استان آثار ثبت شده‌ای دارد که هر یک ویژگی‌های منحصر به فردی را در خود جای داده و می‌توان پژوهش‌هایی در زمینه نحوه بازشناسی و معرفی بناها و محوطه‌های تاریخی و ارزشمند، از طریق برگزاری همایش و ارائه روش‌های علمی و آکادمیک برای حفاظت و مرمت و باز زنده‌سازی و بهره‌برداری از این آثار را بیش از پیش ارائه داد.
در همینه زمینه :
