دارهای بی قالی

خاطره حسین‌زاده| شهرکرد- خبرنگار:

در حالی که فرش‌بافی از فعالیت‌های قدیمی و پرطرفدار چهارمحال و بختیاری در سالیان گذشته به شمار می‌رفت و مردم منطقه از این طریق امرار معاش می‌کردند، امروزه به سبب تغییر سبک زندگی و رکود حاکم بر بازار فرش شاهد رنگ باختن این حرفه قدیمی و روی‌گردانی مردم از خرید فرش‌های دست‌باف هستیم. فرش چهارمحال و بختیاری مطابق با معاهده بین‌المللی لیسبون که جمهوری اسلامی ایران با تصویب مجلس شورای اسلامی در سال 1380 به آن ملحق شد، به ثبت جهانی نشان جغرافیایی رسیده و به‌تازگی لوح ثبت جهانی فرش بختیاری با حضور رئیس مرکز ملی فرش ایران در شهرکرد رونمایی شده است.
همچنین مسئولان و متولیان فرش در استان پیگیر ثبت ملی نقشه‌های خاص قالی مناطقی از شهرکرد، فرش یلمه بروجن، فرخشهر، سامان، شلمزار و گبه اردل و ثبت آواها و داستان‌های مخصوص فرش‌بافی استان هستند.

بیشترین فرش‌های استان را یلمه بروجن، گبه ریزباف اردل، فرش بختیاری مناطق عشایری و بختیاری‌نشین و فرش چالشتری تشکیل می‌دهد. بر اساس نظر برخی از محققان، طرح فرش «سرو» و «کاج» اصلی‌ترین طرح آریایی است. فرش چالشتری در استان‌های کشور و در حوزه خلیج فارس، اروپا و آمریکا طرفداران زیادی دارد.
قدمت فرش چهارمحال و بختیاری بر اساس مطالعات محققان به قرن نهم هجری قمری می‌رسد و از نظر استحکام و شیوه بافت، رنگ ثابت گیاهی مورد استفاده در تهیه فرش، استفاده از رنگ‌های تند و گرم، نقشه‌های اصیل و قیمت مناسب در جهان زبانزد است.

کاربرد رنگ‌های زیبا با استفاده از عصاره گل‌ها و گیاهان و مواد اولیه طبیعی، شادابی و زنده بودن طرح‌ها و نقش‌های متنوع، انتخاب رنگ، ثبات گیاهی گرم رنگ‌ها، پرز بلند، دقت در بافت و قیمت مناسب در جهان از دیگر ویژگی‌های فرش‌های استان به شمار می‌رود.


شناسایی 104 هزار بافنده

رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت چهارمحال و بختیاری با اشاره به فعالیت‌های فرش‌بافی در استان می‌گوید: اکنون 52 هزار دار قالی در قالب 9 تعاونی فرش روستایی، 2 تعاونی شهری و یک اتحادیه در استان ساماندهی شده است.

«علیرضا جیلان» از شناسایی 104 هزار بافنده در استان خبر می‌دهد و می‌افزاید: به طور متوسط سالانه 4 متر‌ مربع فرش توسط هر بافنده در استان تولید می‌شود.
وی عنوان می‌کند: در حالی که ظرفیت تولید فرش در استان 400 هزار متر‌ مربع است، اکنون به طور متوسط سالانه 200 هزار متر‌ مربع فرش در استان تولید می‌شود.


محروم از بازار داخلی

با این حال، این هنر - صنعت در گذر زمان دچار فراز و نشیب‌های بسیاری شده و امروزه نیز با آسیب‌های بسیاری مواجه است. 
مدیرعامل اتحادیه شرکت فرش چهارمحال و بختیاری در این باره می‌گوید: از آنجا که قیمت فرش دست‌باف گران است، همه مردم قدرت خرید این تولیدات را ندارند و از همین رو فرش‌بافان از داشتن بازار داخلی پررونق محروم می‌شوند.

«اسکندر ملک‌پور» می‌افزاید: رکود بازار فرش سبب شده که فرش‌های تولیدشده متقاضی نداشته باشد و همین موضوع سبب شده تا فعالان این حوزه به‌ویژه زنان رغبت و انگیزه‌ای برای ادامه فعالیت نداشته باشند و رفته‌رفته دست از فعالیت بکشند.

وی عنوان می‌کند: هم‌اکنون 45 هزار نفر زیر پوشش اتحادیه فرش روستایی قرار دارند که از این تعداد تنها 30 درصد فعال هستند و مابقی افراد غیرفعالند یا به شغل‌های دیگر روی آورده‌اند.
ملک‌پور می‌افزاید: بیش از نیمی از بافندگان فرش دست‌باف در شهرستان‌های شهرکرد، بن و بخش فرخشهر به‌رغم وجود اعتبارات از کارگاه آموزشی محروم هستند.

مدیرعامل اتحادیه شرکت فرش چهارمحال و بختیاری با اشاره به فعال بودن 45 هزار دار قالی در مناطق شهری و روستایی استان می‌گوید: افزایش قیمت مواد اولیه مانند رناس، نیل و پشم خارجی بازار فرش این خطه را دچار مشکل کرده است.
وی با اشاره به افزایش 3 برابری محصولات گیاهی و مواد اولیه در کارگاه‌های رنگرزی اظهار می‌کند: این افزایش قیمت موجب رکود بازار فرش تولیدی استان شده است.
ملک‌پور خشکسالی و کاهش کشت گیاه رناس در استان‌های کویری کشور و افزایش قیمت مواد شیمیایی «نیل» وارداتی را از عمده دلایل تغییرات قیمتی در مواد اولیه فرش دست‌باف عنوان می‌کند.


بی‌میلی مردم به استفاده از فرش دست‌باف 

یک استاد دانشگاه و پژوهشگر رشته هنر با اشاره به آسیب‌های فراروی صنعت فرش‌بافی، تغییر سبک زندگی افراد را مهم‌ترین عامل بی‌میلی مردم به استفاده از فرش دست‌باف عنوان می‌کند و می‌گوید: امروزه با مدرن شدن جوامع و تولید محصولات جدید مردم از صنایع دستی و به‌ویژه فرش‌های دست‌باف روی‌گردان شده‌اند و تمایلی به استفاده از این تولیدات ندارند.
«افسانه قانی» تصریح می‌کند: همچنین امروزه برخی از مردم پرداختن به فعالیت‌هایی از جمله قالی‌بافی را سطح پایین و مخصوص اقشار فقیر جامعه می‌دانند و تمایلی برای ورود به این عرصه ندارند.

وی نبود صرفه اقتصادی را از دیگر عوامل کم‌رنگ شدن فعالیت‌های فرش‌بافی در استان می‌داند و می‌گوید: رکود حاکم بر بازار فرش سبب شده تا فعالان این حوزه نتوانند تولیدات خود را به فروش برسانند و قالی‌های بافته‌شده بدون متقاضی در انبارها خاک می‌خورند. به همین دلیل فعالان زیادی از این حوزه خارج شده‌اند و به فعالیت‌های دیگر می‌پردازند.

قانی نوآوری و به‌روزرسانی نقش و طرح‌ها و مواد اولیه فرش دست‌باف را در رونق این حوزه بسیار موثر دانست و گفت: اگر بتوان متناسب با سلیقه و ذائقه مردم نقش‌هایی طراحی کرد و با مواد اولیه مناسب‌تر و لطیف‌تر فرش تولید کرد، می‌توان در جذب افراد به این حوزه موثر واقع شد.