حریم بوعلی شکست

فاطمه کاظمی/همدان - خبرنگار


 قصه میراث تاریخی و طبیعی در همدان، قصه پرغصه‌ای است. مسئولان این کهن‌شهر وقتی پشت تریبون‌های رسمی قرار می‌گیرند، درباره آثار تاریخی و طبیعی داد سخن سر می‌دهند و عنوان پرطمطراق پایتخت تاریخ و تمدن را ‌چنان کوبنده به کار می‌برند که تن بشریت به لرزه می‌افتد. اما به عمل که می‌رسد هر روز یکی از آثار تاریخی و طبیعی این شهر را مانند ملک شخصی به این و آن می‌بخشند و وقتی صدای رسانه‌ها درمی‌آید در مسیر توجیه می‌افتند.
یک روز درختان کهنسال ثبت‌شده و شناسنامه‌دار آرامگاه باباطاهر شبانه قطع می‌شود تا مزاحم دید یک مسئول نباشد و او بتواند از پنجره اتاق خانه‌اش آرامگاه باباطاهر را ببیند. روز دیگر اعلام می‌کنند تپه تاریخی و ثبت‌ ملی‌شده پیسا را که عنوان نخستین سکونتگاه انسانی در همدان را به خود اختصاص داده است به بوستان تبدیل می‌کنیم. وقتی هم صدای خبرنگاران درمی‌آید که مگر تپه پیسا ارث پدری است که می‌خواهید آن را تبدیل کنید، حرف خود را پس می‌گیرند. حالا بعد از موارد یاد‌شده نوبت به آرامگاه بوعلی سینا رسیده و استاندار همدان در نامه‌ای از رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور خواسته است بخشی از فضای این بنای تاریخی را که ثبت ملی شده در اختیار بنیاد بوعلی قرار دهد و بدون این‌که موافقتی حاصل شود، این اتفاق هم افتاده است.

ماجرای یک نامه

در نامه محمدناصر نیکبخت به علی‌اصغر مونسان آمده است: «همان‌گونه که استحضار دارید یکی از اهداف بنیاد بین‌المللی بوعلی‌، معرفی بیشتر و ارتقای جایگاه علمی و شخصیتی بوعلی‌سینا، دانشمند مشهور ایرانی، است که در این راستا و برای ارائه دستاوردهای بنیاد و فعالیت هرچه مطلوب‌تر نیاز به مکانی مناسب در محل آرامگاه بوعلی‌سینا وجود دارد. لذا با توجه به تقاضای بنیاد مذکور خواهشمند است دستور فرمایید بررسی و مساعدت لازم در این باره صورت گیرد.»
همین چند خط کوتاه سوالات زیادی در ذهن اهل فرهنگ و دوستداران میراث فرهنگی این شهر ایجاد می‌کند. مثلا این‌که یک بنیاد غیردولتی که سالانه بودجه کلانی دریافت می‌کند چرا باید از تهیه مکانی مناسب عاجز باشد؟ اصلا چرا حالا که مسئولان بنیاد نتوانسته‌اند اختلاف خود را با مالک ساختمان قبلی حل کنند بهای آن را باید آرامگاه بوعلی‌سینا بپردازد؟ علاوه بر این اگر استاندار خیلی به فعالیت‌های این بنیاد علاقه‌مند است و دوست دارد به آن کمک کند، چرا ساختمان مجزایی در اختیارشان قرار نمی‌دهد؟
اما انگار استاندار تصمیم خود را گرفته است و حالا که طراحی آرامگاه با نرده‌های دور سنگ قبر بوعلی سینا خراب و تونل نوری مضحک در محوطه آرامگاه ساخته شده است، نوبت به درون بنا رسیده تا فاتحه این اثر فاخر ثبت ملی‌شده خوانده شود.

داستان چیست؟

با انتشار تصویر نامه استاندار همدان به رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور دست و دل همه می‌لرزد. مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان پاسخگوی تماس ما نیست و کارشناسان این اداره هم می‌گویند مگر شما به داد آرامگاه برسید و از دست ما که کاری ساخته نیست. اما معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بالاخره پاسخ می‌دهد و می‌گوید: « یک روز استاندار همدان در بازدید از آرامگاه اعلام کردند حالا که ساختمان بنیاد بوعلی از آنها گرفته شده است 2 اتاق از اتاق‌های آرامگاه بوعلی‌سینا را در اختیار مسئولان بنیاد قرار دهید. بیشتر از این نمی‌توانم برایتان توضیح دهم». سوال ما این است که به همین سادگی؟ که احمد ترابی پاسخ می‌دهد: «بله و البته مسئولان بنیاد اصرار داشتند بیشتر از 2 اتاق در اختیارشان قرار گرفته شود که من مخالفت کردم و در نهایت فعلا بخشی از کتابخانه بنیاد به آرامگاه بوعلی‌سینا منتقل شده است و به قول همدانی‌ها در حال خانه‌کشی هستند».
با خودم می‌گویم تاریخ نامه 11شهریور است، یعنی در همین مدت زمان کوتاه موافقت رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور کسب شده که کار به مرحله خانه‌کشی رسیده است؟
علی‌اصغر مونسان اما در این باره می‌گوید: «نگران نباشید. اتفاقی برای بنا و مجموعه نخواهد افتاد». او در پاسخ به این سوال که با درخواست استاندار همدان موافقت نشده است، پاسخ می‌دهد: «خیر». از انتقال کتابخانه بنیاد بوعلی به آرامگاه صحبت می‌کنم، اما با سکوت مونسان مواجه می‌شوم.
پس استاندار به موافقت رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور هم نیاز نداشته و شخصا دستور این انتقال را داده است. مسئولان میراث فرهنگی استان هم که سکوت کرده‌اند و اجازه می‌دهند هر بلایی سر آثار تاریخی این شهر بیاید و در نهایت می‌گویند: «ما اختیار نداریم».

آدرس غلط گردشگری 

یک فعال فرهنگی استان هم در این باره به همشهری می‌گوید: «اینکه یک مقام مسئول این‌قدر به فعالیت‌های یک نهاد غیردولتی اهمیت می‌دهد قابل ستایش است، اما این‌که همین مقام مسئول با تصمیم‌گیری‌ شتاب‌زده وارد حریم یک اثر تاریخی که ثبت ملی هم شده است، بشود و کتابخانه بنیاد بوعلی را به آرامگاه بوعلی سینا انتقال دهد، منطقی به نظر نمی‌رسد. جالب این‌که مسئولان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سکوت کرده‌اند. پس نقش میراث فرهنگی چیست و قرار است چه کاری انجام دهد؟ من به عنوان یک کنشگر، میراث فرهنگی به عنوان حافظ میراث شهر، شما به عنوان روزنامه‌نگار و استاندار، هر کدام یک نقش داریم. اما این‌که هر کدام ما فکر کنیم با قدرتی که داریم، می‌توانیم وارد حوزه اختیار دیگری شویم منجر به ایجاد آشفتگی می‌شود».
یلدا خاکباز می‌افزاید: «اگر هدف جذب گردشگر و توسعه صنعت گردشگری است با این تصمیم‌های شتاب‌زده مسیر گردشگری به یک مسیر نادرست و یک خانه اشتباه راهنمایی خواهد شد. اگر قرار است گردشگر به دیدن آرامگاه بوعلی‌سینا بیاید باید با فضایی که برایش تعریف شده است، مواجه شود نه با یک بنیاد غیردولتی و فضای اداری. این بنیاد خارج از فضای آرامگاه هم می‌تواند فعالیت کند و حمایت شود، اما فضای تاریخی آرامگاه باید به همان شکل حفظ شود. کاش مسئولان ما قبل از این تصمیم‌گیری‌ها با اتاق فکر مجربی مشورت کنند». این فعال مدنی ادامه می‌دهد: «اصلا از کجا معلوم کتابخانه تاریخی که شبانه جابه‌جا می‌شود با مفقودشدن ناگهانی اسناد تاریخی که به رسم امانت به این بنیاد سپرده شده است، مواجه نشود؟ چه کسی مسئول حفظ این آثار در جابه‌جایی است؟ آقای استاندار به بنیادهای دیگر هم این‌قدر حساسیت دارد؟»

 از حرف تا عمل

یک فعال مدنی و روزنامه‌نگار حوزه میراث فرهنگی هم در این باره می‌گوید: «با این‌که مجلس شورای اسلامی به این ماجرا وارد شده و آقای مونسان اطمینان داده است موضوع حل می‌شود، اما تا زمانی که کارکنان بنیاد بوعلی محل کتابخانه را تخلیه نکنند و از آرامگاه بوعلی به طور کامل خارج نشوند، امیدی به قول‌ ایشان نیست.»حسین زندی با بیان این‌که بنیاد بوعلی یک فضای اداری لازم دارد، می‌افزاید: «این در حالی است که آرامگاه بوعلی مهم‌ترین بنای یادمانی استان همدان محسوب می‌شود و یک اثر شاخص معماری و افزودن هر شی‌ء و هر کاربری به هویت چنین بنای ارزشمندی آسیب می‌زند. ضمن این‌که این بنا قرار است در معرض بازدید عموم قرار بگیرد و حضور کارکنانی که با هدف دیگری در این ساختمان هستند با هدف  اصلی مغایر است.» او با بیان این‌که حرف و عمل استاندار با یکدیگر فاصله بسیاری دارد، ادامه می‌دهد: « پرونده برج‌سازی در کنار عمارت تاریخی آمریکایی‌ها همچنان باز و هر لحظه ممکن است این بنای با ارزش در اثر خاک‌برداری زمین مجاور نابود شود. استاندار همدان در مقابل هتل‌سازی در عرصه غار علیصدر سکوت کرد و با ساخت آن امکان ثبت جهانی غار علیصدر برای همیشه از بین رفت. این بار هم بدون در نظر گرفتن جایگاه خود و جایگاه آرامگاه بوعلی آن را به بنیادی واگذار می‌کند که خود از گردانندگان آن است.»

داستان ادامه‌دار

داستان تخریب و تهدید میراث فرهنگی و آثار تاریخی همدان همچنان ادامه دارد و خدا می‌داند بعد از آرامگاه بوعلی‌سینا نوبت کدام اثر تاریخی است. اما اگر مسئولان همدان به همین راحتی یک اثر تاریخی را مصادره می‌کنند، می‌توانند به جای نامه‌نگاری‌های بیهوده با مسئولان کشوری یک برگه کاغذ روی آرامگاه بوعلی سینا بچسبانند و روی آن بنویسند: «آرامگاه بوعلی سینا واگذار می‌شود».


   نامه‌نگاری مجلس شورای اسلامی 

عضو ناظر مجلس در شورای عالی میراث فرهنگی از تهیه نامه‌ای برای ارسال به معاون رئیس‌ جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی برای جلوگیری از انتقال بنیادی غیرانتفاعی و خصوصی به کتابخانه آرامگاه بوعلی خبر داده است. پروانه سلحشوری گفته است: در حال تهیه نامه‌ای درباره کتابخانه آرامگاه بوعلی هستیم و به‌زودی این نامه را که فحوای آن به جلوگیری از استقرار بنیاد غیردولتی بوعلی در کتابخانه ثبت ملی آرامگاه بوعلی اختصاص دارد برای رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ارسال می‌کنیم.