مشکلات قدیمی بازار قم

وجیهه غلامحسین زاده|  قم- خبرنگار:


بازاری تاریخی است. اما این روزها بیشتر شبیه یک اتوبان سرپوشیده با دست‌اندازهای فراوان است. مدتی است حتی از تابلوی میراث فرهنگی هم در ورودی بازار کهنه خبری نیست؛ هرچه هست ویراژ موتورسیکلت‌هاست که حرکتشان در محیط بسته و سرپوشیده بازار صداهای گوش‌خراشی ایجاد می‌کند و دعوای رانندگان بر سر این که چه کسی برای عبور حق تقدم دارد. بازاری که یادگار یک دوره تاریخی است و باید نشانه‌ای از تمدن و تاریخ یک شهر باشد، اکنون خود به یک معضل در شهر قم تبدیل شده است. 

سقف‌ها و دیوارهای ترک برداشته که برخی از آن‌ها ناشی از گودبرداری‌های اطراف راسته‌بازار و برخی حاصل برخورد ماشین‌ها در مسیر بازار است، چاله‌ها و دست‌اندازهای کف بازار، دیواره‌های سیاه و دودگرفته حاصل از روشن کردن آتش برخی نجاری‌ها و بسته بودن بیشتر حجره‌های بازار همه نشان می‌دهد بازار کهنه قم با متولیان متعدد حالا غریب مانده است و کسی نیست به داد این میراث تاریخی و ارزشمند برسد. 


بازار محل تردد خودرو نیست

 «محمد حسن‌زاده» یکی از کسبه بازار کهنه است که بیش از 30 سال است در بازار کهنه به رنگرزی مشغول است اما وضعیت راسته‌بازار کهنه برایش رضایت‌بخش نیست. 
به گفته وی شهرداری برای ساماندهی میدان کهنه اقدام کرده و حریم مغازه‌ها مشخص شده که اقدام خوبی بوده است؛ اما برای این که شهرداری بخواهد راسته بازار کهنه را هم سر و سامانی بدهد باید پیش از هر چیزی راه بازار را ببندد؛ بازار کهنه میراث تاریخی است و باید برای حفظ این میراث تلاش کرد. 

همان‌گونه که حسن‌زاده می‌گوید: در بازار شهرهایی چون اصفهان، یزد و کاشان ماشین و موتورسیکلت رفت و آمد ندارد. در بازار بزرگ قم این امر مستثناست. باید راه بازار بسته باشد و در نهایت راهی برای گاری‌های حمل بار ایجاد شود. 
این کاسب بازار کهنه اعتقاد دارد برای سر و سامان دادن به بازار باید کف آن سنگ‌فرش شود و نجاری‌ها به مکان دیگری منتقل شوند. یا حداقل مقرراتی برای آن‌ها تعیین کنند که به محیط بازار آسیب نزند؛ برای نمونه در نجاری‌ها از ایجاد آتش خودداری کنند. 5 سال پیش برای گچ‌کاری بازار کهنه هزینه بسیاری صرف شد ولی باز نجاری‌ها مقابل مغازه‌ها آتش روشن می‌کنند و به همین دلیل همه دیوارها و سقف بازار دوده گرفته و سیاه شده است. 


نجاری‌ها و خطر آتش‌سوزی

تبدیل شدن بازار کهنه به بازارچه صنایع دستی یکی از وعده‌های میراث فرهنگی بود که تا به امروز به جایی نرسیده و در حد حرف باقی مانده است. 
حسن‌زاده معتقد است بهترین راه برای حفظ این میراث تاریخی انتقال نجاری‌ها به مکان دیگری است. چرا که تاکنون چندین بار شاهد آتش‌سوزی در این بازار بوده‌ایم. در هفته‌های اخیر یک آتش‌سوزی رخ داد که اگر به بازار نفوذ می‌کرد دیگر امکان مهار آن نبود و مغازه به مغازه پیش می‌رفت و کل بازار را فرا می‌گرفت، به ویژه که این بازار وسط شهر است و خطرهای بیشتری را به همراه دارد. 

به گفته وی جابه‌جایی نجاری‌ها نخستین بار نیست که در این بازار اتفاق افتاده است. 30 سال پیش همه نجارها در همین بازار بودند و اصلاً راسته نجارها در کاسه‌گری وجود نداشت. بعد از این که مقرر شد نجارها از بازار کهنه بروند، به نجاری‌ها در کوچه کاسه‌گری زمین داده شد اما تعدادی از نجاری‌هایی که خرده‌کاری از جمله کرسی و چهارپایه انجام می‌دهند، دوباره به بازار برگشتند و همان تعداد انگشت‌شمار اکنون به 70 تا 80 نجاری رسیده است که دوباره بازگشته‌اند. درصورتی که اگر نظارت بود همان روزهایی که نجاری‌ها را خالی کرده بودند دیگر باز نمی‌گشتند. 


آرامش کسبه سلب شده است 

 «حسین آدابی» یکی دیگر از کسبه بازار کهنه است که حالا بیش از50 سال از عمر خود را در حجره‌ای از بازار کهنه به کار فرش مشغول است. او هم که گلایه‌های بسیاری از وضعیت بازار کهنه دارد، به وضعیت آسفالت کف بازار اشاره می‌کند و می‌گوید: چاله‌های کف بازار بارها مشکلات بسیاری را برای مردم و کسبه ایجاد کرده است؛ چندین بار خودم شاهد زمین خوردن مردم بوده‌ام و چاله‌ها را با سیمان پر کرده‌ایم اما بعد از مدتی دوباره به شکل سابق برمی‌گردد. 
چراغ‌های روشن بازار کهنه آن هم در ساعت‌های میانی روز گلایه دیگری است که این کاسب بازار کهنه مطرح می‌کند و می‌افزاید: باز بودن مسیر عبور و مرور ماشین‌ها سبب می‌شود هر روز مشاجره بر سر عبور ماشین‌ها در بازار اتفاق می‌افتد، برخی کسبه که کار هنری از قبیل قلم‌کاری روی فلز داشتند کار خود را تعطیل کرده‌اند به این خاطر که سروصدای ویراژ موتورسیکلت‌ها تمرکز آن‌ها برای کار را می‌گیرد. 

آدابی شکافی را که روی دیوار پشتی مغازه‌اش ایجاد شده است، نشان می‌دهد و می‌گوید: گودبرداری‌هایی که شهرداری دقیقاً پشت بازار کهنه انجام داده و به حال خود رها کرده است، به بازار آسیب رسانده است. از طرفی شهرداری رسیدگی به بازار کهنه را بر دوش میراث می‌اندازد و میراث بر دوش شهرداری و هیچ کدام مسئولیت آن را نمی‌پذیرند. 
آدابی هم به لزوم مسدود شدن ورودی‌های بازار اشاره می‌کند و می‌گوید: قدیم هم دوطرف بازارها پله داشت و ورودی و خروجی بازار بسته بود اما امروز بازار کهنه شبیه اتوبان شده است. شهرداری هم اگر می‌خواهد اقدامی کند باید اول از همه خروجی و ورودی بازار را ببندد و آن را به بازار سنتی و قدیمی تبدیل کند. 

وی هم از تبدیل بازار کهنه به بازار مخصوص عرضه صنایع دستی استقبال می‌کند و می‌افزاید: برای تبدیل بازار به بازار سنتی صنایع دستی باید میراث فرهنگی و شهرداری وارد میدان شوند. خیلی از نجاری‌ها و سایر کسبه‌ای که در این منطقه مشغول کار هستند، مجوز فعالیت ندارند. لازم است اقدام‌های مربوط به جابه‌جایی این واحدها انجام شود و میراث فرهنگی برای تبدیل این بازار به بازار صنایع دستی وارد میدان شود. 


لزوم احیای مغازه‌های تعطیل بازار

«علی صباغی» که به کار خراطی در بازار کهنه مشغول است، می‌گوید صنایع دستی فقط منحصر به محصولات معمول و شناخته‌شده نمی‌شود. 
به گفته وی لزومی ندارد نجاری‌ها بخواهند از این منطقه خارج شوند. منبت‌کاری و همین محصولات چوبی مانند پارو که در بازار کهنه ساخته می‌شود اگرچه در فهرست صنایع دستی نیست کاملاً یک اثر هنری ساخته دست است؛ برای تبدیل بازار کهنه به بازار صنایع دستی فقط باید میراث فرهنگی ورود کند و مغازه‌هایی را که بسته‌اند، احیا کند و سر و شکلی به بازار بدهد. 


سد معبر، مشکل فعلی بازار

این کاسب بازار کهنه هم اعتقاد دارد سد معبر بزرگ‌ترین مشکل فعلی بازار کهنه است. شهرداری و میراث فرهنگی باید قبل از هر چیز راه عبور و مرور وسایل نقلیه در بازار را ببندند؛ عبور موتورسیکلت‌ها و ماشین‌هایی که می‌خواهند از کنار هم از فضای محدود بازار عبور کنند آرامش بازار را به هم ریخته است. شهرداری به نیمکت‌هایی که مقابل مغازه‌ها گذاشته شده ایراد وارد می‌کند در صورتی که سد معبر اصلی را ماشین‌ها ایجاد کرده‌اند. قانع نبودن حجره‌ها و مغازه‌ها به فضای خود نیز مورد دیگری است که در ظاهر بازار هم آلودگی بصری ایجاد می‌کند. 
نارضایتی و اعتراضات کسبه بازار کهنه از سال‌ها پیش وجود داشته اما تا به امروز به جایی نرسیده است. حالا بعد از ساماندهی نسبی میدان کهنه، کسبه بازار کهنه مطالبه می‌کنند که بالاخره بعد از سال‌ها سر و شکل دادن به راسته بازار کهنه هم در دستور شهرداری و میراث فرهنگی قرار گیرد تا این میراث تاریخی بیش از این مورد بی‌مهری قرار نگیرد. 


ممنوعیت تردد  وسایل نقلیه در روز

معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار قم از بررسی تردد وسایل نقلیه در شورای ترافیک خبر داد و افزود: در شورای ترافیک مصوب شد امکان تردد وسایل نقلیه در بازار کهنه از ساعت 21 تا صبح فراهم باشد تا بارگیری و تخلیه بار انجام شود.   «محسن بهشتی» تأکید کرد: با کاسبان بازار به توافق رسیدیم که تردد وسایل نقلیه در طول روز حذف شود. البته قرار شد شهرداری یک کوچه را تملک کند که تردد از کوچه‌های جنبی انجام شود. 

وی از بهسازی محوطه بازار کهنه در آینده خبر داد و افزود: مشاور توسط سازمان بهسازی اطراف حرم مطهر انتخاب شده تا عملیات کف‌سازی، جداره‌سازی و مرمت انجام شود. 
بهشتی گفت: اگر این کار انجام شود، با ظرفیتی که میراث فرهنگی در زمینه تسهیلات بانکی ایجاد می‌کند این راسته به عنوان محور تولید و خرید صنایع دستی انتخاب می‌شود. 
معاون عمرانی استاندار با بیان این که کاسبان متقاضی اجرای این طرح هستند، اظهار کرد: چون می‌خواهیم مردم را به پیاده‌روی در بازار سوق دهیم، اگر این محور بازسازی و بهسازی شود زمینه تغییر کاربری آن فراهم می‌شود.