خاندانی که از عهد شاه عباس صفوی تا مظفرالدین شاه قاجار طبیب بودند
ناظم‌الاطبا؛ ناجی تهران وبا زده
راحله عبدالحسینی| خبرنگار:
خیابانی در دل تهران منشعب از خیابان اکباتان به نام ناظم‌الاطباست که توسط خیابان امیرکبیر به ناظم‌الاطبا شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود. میرزا علی‌اکبر خان نفیسی کرمانی، ملقب به ناظم‌الاطبا، نخستین پزشک فارغ‌التحصیل دارالفنون و پزشک عهد ناصری و مظفری بود. نام ناظم‌الاطبا نه فقط به دلیل طب و طبابت بلکه به واسطه نگارش فرهنگ لغت و کتاب‌های دیگری در رشته‌های پزشکی و فلسفه جاودانه شده است.
میرزا علی‌اکبر خان نفیسی ملقب به ناظم‌الاطبا سال 1226 شمسی در کرمان به دنیا آمد. بنا بر ذوق و استعداد شخصی تمایل داشت فلسفه و حکمت بخواند.
اما هم پدرش، حاج میرزا حسن خان، طبیب بود و هم وکیل‌الملک، حاکم کرمان که از استعداد ذاتی میرزا علی‌اکبر خبر داشت او را راهی دارالفنون کرد. وی در 20سالگی به مدرسه دارالفنون رفت و با استعدادی که از خود نشان داد جزو برترین شاگردان طبابت شد. البته فقط پدر ناظم‌الاطبا طبیب نبود. بر ناصیه این خاندان تا هفت پشت طبیب نوشته شده بود.
«محسن روستایی» در کتاب «تاریخ طب و طبابت در ایران» از جد هفتم ناظم‌الاطبا این‌طور یاد می‌کند: «میرزا سعید شریف کرمانی، از پزشکان نامی قرن یازدهم و مدتی حکیم‌باشی درباره شاه عباس صفوی بود. سه پشت او به حکیم برهان‌الدین نفیس بن عوض بن حکیم کرمانی از معروف‌ترین پزشکان قرن نهم هجری می‌رسد.»
راه‌اندازی مریضخانه در تهران، مشهد و اصفهان
ناظم‌الاطبا 6سال بعد، از دارالفنون فارغ‌التحصیل شد. همان زمان ناصرالدین شاه هم از سفر فرنگ بازگشته بود و می‌خواست مریضخانه‌ای در تهران به شیوه اروپایی تأسیس کند.
این مسئولیت را به ناظم‌الاطبا داد و نخستین مریضخانه دولتی سال 1252 به نام بیمارستان سینا با ریاست ناظم‌الاطبا کار خود را آغاز کرد. 3سال بعد با تأسیس مجلس حفظ‌الصحه، ناظم‌الاطبا که با میرزا اعتضادالسلطنه آشنایی داشت به درخواست او عضو این مجلس شد.
ناظم‌الاطبا به پیشنهاد مشیرالدوله سپهسالار که به حکمرانی خراسان و تولیت استان رضوی منصوب شده بود به مشهد رفت و تأسیس دارالشفای آستان رضوی را مطابق با آخرین دستاورد بیمارستان‌های اروپایی نیز عهده‌دار شد.
البته قبل از اینکه به مشهد برود از ریاست بیمارستان سینا استعفا داد. مدتی بعد به دعوت مسعود میرزا ظل‌السلطان، فرزند ناصرالدین شاه و حاکم اصفهان راهی اصفهان شد و مریضخانه‌های آن دیار را سر و سامان داد.
بعد از خدمات ارزشمندی که در شهرهای ایران از خود برجا گذاشت به تهران بازگشت؛ آن هم در سال 1272. سال وبایی بیشتر پزشکان و هرکسی که می‌توانست از تهران گریخته بود. ناظم‌الاطبا هر‌کاری از دستش برمی‌آمد برای نجات مردم تهران از بیماری انجام داد. جانفشانی‌هایش باعث شد تا طبیب مخصوص اندرونی ناصرالدین شاه شود.
طبیب فرهنگ‌دوست
ناظم‌الاطبا علاوه بر طبابت، کتاب‌هایی با موضوعات پزشکی و غیر‌پزشکی به رشته تحریر درآورد. اوقات خود را به ترجمه کتاب از زبان فرانسه نیز می‌گذراند.
شاخص‌ترین اثر او کتاب فرهنگ لغت 4جلدی به نام فرهنگ ناظم‌الاطباست که 158هزار و 431 لغت را شامل می‌شود. وقتی حاج میرزا علی‌خان امین‌الدوله وزیر شد تصمیم گرفت نهضتی برای ترویج معارف جدید و تأسیس مدارس تشکیل دهد که معروف‌ترین افراد عضو این نهضت میرزا حسن رشدیه، سید محمد طباطبایی و ناظم‌الاطبا بودند.
ناظم‌الاطبا براساس این نهضت، نخستین مدرسه با نام «شرف» را با شیوه اروپایی تأسیس کرد و خود مدیر مدرسه شد. سال 1279 کتابی هم با عنوان تعلیمات ابتدایی نوشت که تا سال‌ها در مدرسه تدریس می‌شد.
این پزشک نام‌آور به قدری به حوزه فرهنگ و ادب عشق می‌ورزید که با همکاری برخی از اعضای انجمن معارف، کتابخانه عمومی با عنوان «کتابخانه ملی مرکزی ایران» را راه انداختند و چند جلد کتاب وقف کتابخانه کردند.
آرمیده در خیابان مولوی
ناظم‌الاطبا مورد اعتماد مظفرالدین شاه هم بود. شب‌ها بر بالین شاه رنجور بیدار می‌ماند و مظفرالدین شاه را تشویق می‌کرد که زودتر به مشروطه رضایت دهد تا فشار عصبی‌اش کمتر و به سلامت نزدیک شود و به این‌ترتیب در مشروطه سهیم بود.
«علی‌اصغر نفیسی» نخستین وزیر بهداشت کشور، «سعید نفیسی» نویسنده و مترجم و «علی‌اصغر نفیسی» بنیانگذار دانشگاه پلی تکنیک(امیرکبیر) فرزندان او هستند. ناظم‌الاطبا سال 1303 از دنیا رفت و در ایوان مقبره سر قبر آقا در خیابان مولوی به خاک سپرده شد.
