درنگ
چرا سینمای ایران محصولی قابل توجه درباره جنگ جهانی ندارد؟
لهستانی‌ها آماده‌اند؛ مدیران ایرانی مرا سر می‌دوانند
خسرو سینایی دلایل ساخته‌نشدن قطار زمستانی را می‌گوید
سیاوش مستور
جنگ جهانی دوم به دلایل مختلف که مهم‌ترین آن هجوم نیروهای متفقین در شهریور 1320 بود تأثیرات بسیار گسترده و هولناکی بر ایران داشت؛ قحطی، گسترش بیماری‌های واگیر، راه‌اندازی احزاب و دسته‌های وابسته به دول متفق، خطر از بین رفتن تمامیت ارضی کشور، تغییر دولت، انحلال ارتش و... . اما با وجود تمام این اتفاقات که می‌تواند دستمایه‌های دراماتیک فراوانی را به فیلمسازان بدهد، در سینما و تلویزیون ایران درباره این واقعه مهم و بزرگ آثار معدودی وجود دارد که مستقیم و غیرمستقیم به آن پرداخته شده باشد. از جمله این آثار می‌توان فارغ از کیفیت ،به فیلم‌های سینمایی «سرب» مسعود کیمیایی، «در مسیر تندباد» مسعود جعفری جوزانی، «دلاوران کوچه دلگشا» حسن هدایت، «یادگار سال‌های شن» محمدرضا هنرمند و مجموعه‌های تلویزیونی «مدار صفر‌درجه» حسن فتحی و «در‌چشم باد» جعفری جوزانی و مستند درخشان «مرثیه گمشده» خسرو سینایی اشاره کرد.
سینایی در مستند «مرثیه گمشده» به مهاجرت ناگزیر لهستانی‌ها به ایران در ایام جنگ جهانی و پذیرش آنها توسط ایرانیان می‌پردازد؛ مستندی که تولید آن 14سال به طول انجامید؛ از 1354تا 1367.
سینایی درباره این مستند متأسفانه کمتر دیده شده به نکته دردناکی اشاره دارد: «متأسفانه در اینجا یک‌تنه شما کاری را پیش می‌برید، بعد بقیه صاحب آن می‌شوند. تولید این فیلم از سال1354 شروع شده و به دلایل مختلف تا بعد از انقلاب طول کشید. مدیران تلویزیون معتقدند چون آن زمان فیلم در آن سازمان شروع شد، مالک آن هستند. جالب آنکه خیلی اندک هم آن را ارائه می‌کنند. همین اواخر هم که در شبکه مستند پخش شد بخش‌هایی از فیلم حذف شده بود».
اما سینایی پروژه سینمایی «قطار زمستانی» درباره مهاجرت لهستانی‌ها به ایران در ایام جنگ جهانی دوم را هم دارد که با وجود تمام قرارها و تفاهمنامه‌ها 10سالی می‌شود که معطل مانده است.
خسرو سینایی سال 2008 از رئیس‌جمهور لهستان برای فیلم مرثیه گمشده نشان شوالیه دریافت کرد. او در همان زمان پیشنهاد ساخت یک فیلم سینمایی را درباره لهستانی‌هایی که درجنگ جهانی دوم به ایران پناه آوردند و برخی از آنها ماندگار هم شدند مطرح کرد و با استقبال مقامات لهستانی مواجـه شد؛«تفاهم‌نامه همکاری برای ساخت فیلم سینمایی مشترک «قطار زمستانی» میان لهستان و بنیاد سینمایی فارابی در سال 2008 به کارگردانی من امضا شد. آن زمان 8میلیارد تومان بودجه برآورد شده بود و نیمی از آن بر عهده طرف لهستانی بود اما به‌دلیل بی‌توجهی مسئولین ایرانی ساخت فیلم هنوز محقق نشده است. من 10سال است که به‌دنبال ساخت قطار زمستانی هستم اما مدام سر دوانده می‌شوم. چندین بار به لهستان رفته‌ام، صحبت کرده‌ام ومسئولیت پذیرفته‌ام، اما کماکان هیچ اتفاقی نیفتاده است. من را می‌فرستند لهستان تا با آدم‌هایی در بالاترین سطح صحبت کنم،بعد برمی‌گردم ایران و می‌بینم پشتم خالی است. در واقع با این روش آبروی من فیلمساز و آبروی مملکت‌مان می‌رود. ما سال‌ها پیش به همراه مرحوم انتظامی رفتیم بازیگر انتخاب کردیم و تهیه‌کننده لهستانی مشخص شد. همین 2ماه پیش هم دوباره از طرف بنیاد فارابی فرستاده شدم و با معاون نخست‌وزیر آن کشور و رئیس« پولیش فیلم» ملاقات کردم اما باز هم همه بلاتکلیف مانده‌ایم.»
چرا این بی‌توجهی به موضوع جنگ جهانی دوم در ایران وجود دارد؟ سینایی می‌گوید:« این را مسئولین باید پاسخ بدهند. من در این مورد خودم هم معترضم. معترض بابت لطمه‌ای که به اعتبار شخصی‌ام و کشورم خورده است. من به‌عنوان نماینده طرف ایرانی مذاکره کرده‌ام. هرچقدر هم به طرف لهستانی بگویم من حداکثر به‌عنوان کارگردان و فیلمنامه‌نویس با شما صحبت می‌کنم و تأمین بودجه و مسائل تولید در اختیارم نیست، در نهایت آنها خسرو سینایی را می‌شناسند.
باور کنید چند روز پیش باز هم تهیه‌کننده جدید لهستانی ای‌میل زده بود و سراغ ماجرا را گرفت و من نمی‌دانم چه جوابی باید بدهم.»
سینایی درباره اینکه چه‌کسی از ایران او را دوباره برای مذاکره با طرف لهستانی فرستاده است، می‌گوید: «مدیران بنیاد فارابی و وزارت ارشاد. 10سال پیش قرار بود با آقای انتظامی کار کنیم که متأسفانه ایشان فوت کردند.تهیه‌کننده اول لهستانی هم فوت کرد و یک تهیه‌کننده دیگر لهستانی انصراف داد. مسئولین سینمایی ایران اگر می‌خواهند روی این پروژه کار کنند به تمامی بیایند پای پروژه و اگر نمی‌خواهند اعلام کنند».
سینایی به دلایل علاقه لهستانی‌ها برای همکاری مشترک با ایران اشاره می‌کند؛ «من عکس یکی از میدان‌های ورشو را آوردم و به مدیران ارشاد نشان دادم. در این میدان روی سنگ بزرگی به زبان‌های فارسی و لهستانی از محبت و انسانیت مردم ایران تشکر کرده‌اند. در این شرایط که سعی می‌کنند در دنیا ما را منزوی کنند و تحت فشار قرار دهند ساخت فیلمی چون قطار زمستانی که درباره مودت 2 ملت است چقدر می‌تواند به ما در عرصه جهانی کمک کند؟! به‌خصوص که پخش‌کننده‌های بزرگ لهستانی که دفاتری در سراسر جهان دارند به این موضوع علاقه‌مندند و قطعا فیلم را در جهان پخش خواهند کرد. خب اگر فیلم خوبی ساخته شود و به شکل مناسبی پخش شود حتما چندین برابر هزینه تولیدش، آورده خواهد داشت.»
کارگردان «عروس آتش» درباره پیش‌بینی خود برای پروژه قطار زمستانی می‌گوید: «من بعد از اینکه دیدم آقای انتظامی به لحاظ جسمی آمادگی کار ندارند کل پروژه را رها کرده اما مقامات ارشاد باز رفتند لهستان صحبت کردند و باز اعلام کردند یک تهیه‌کننده جدید لهستانی ابراز آمادگی کرده است. دوباره لهستانی‌ها مرا چند‌ماه پیش دعوت کردند و صحبت کردیم، حالا هم پیگیر انجام کار هستند و باز هم من باید بگویم من فقط کارگردان و فیلمنامه‌نویس هستم. راجع به بودجه و تهیه فیلم نمی‌توانم تصمیم بگیرم.اینجا هم در هرجلسه‌ای که با مدیران فارابی و ارشاد داشتیم همه می‌گویند خیلی پروژه خوبی است اما کاری نمی‌کنند. حالا با این وضع دلار و ارز هم که تولید سخت‌تر شده است.کمترین کاری که این مدیران می‌توانند انجام دهند این است که تهیه‌کننده و مسئولین لهستانی را دعوت کنند ایران و با آنها رودررو حرف بزنند».
