هشدار نسبت به ویلاسازی در محور ورسک - لولشت

الهام مصدقی‌راد/خبرنگار

جاده‌ای به طول 4کیلومتر در ارتفاعات سوادکوه در حال احداث است. بنا به اعلام اداره کل امور عشایر که احداث این جاده را آغاز کرده، این جاده، ایل‌راه و محور ارتباطی ییلاق و قشلاق عشایر است. مسیر درنظر گرفته شده پیش از این 6کیلومتر طول داشته اما بعد از بررسی‌های اداره منابع طبیعی، اصلاح مسیر رخ داده و 2 کیلومتر از طول آن کم شده است. ورسک- لولشت مبدأ و مقصد این مسیر است که احداث آن اثرات تخریبی بر گونه‌های گیاهی و جانوری خواهد گذاشت. البته معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور گفته است: شرط احداث این جاده، تأمین خسارات ناشی از آن بر منابع طبیعی است.
آنچه این مسیر را تهدید می‌کند نه فقط تخریب گونه‌های گیاهی در زمان احداث جاده بلکه اتفاقاتی است که پس از احداث جاده در حاشیه آن رخ می‌دهد؛ حاشیه‌هایی پررنگ‌تر از متن که تازگی هم نداشته و نفس بسیاری از اراضی طبیعی و جنگلی را تنگ کرده است. محمد امینی، رئیس جامعه جنگلبانی مازندران معتقد است: ایجاد مسیر جدید، هم تأثیرات فیزیکی دارد که موجب تخریب محیط‌های طبیعی می‌شود و هم تأثیر اقتصادی؛ هرجا جاده ساخته شده، آن مسیر ارزش افزوده اقتصادی پیدا کرده و به محیط تجاری تبدیل شده است. هر جاده‌ای که در منابع طبیعی شمال کشور ساخته شده تا جایی که توانسته‌اند عرصه جنگلی را به ویلا تبدیل کرده‌اند.
این استاد دانشگاه در گفت‌وگو با همشهری، با اشاره به ‌موقعیت این جاده می‌گوید: این جاده به‌دلیل قرارگرفتن در مناطق بالادست، زمینه ویلاسازی را فراهم می‌کند. این منطقه به جاده فیروزکوه وصل شده و شریان ورود به عرصه‌های منابع طبیعی برای فعالیت‌های تجاری ایجاد می‌کند. به گفته امینی، قطعا تا مدتی بعد عرصه‌ها و زمین‌های اطراف این جاده ارزش تجاری پیدا کرده و به ویلا تبدیل می‌شود. منطقه بلده، اطراف نور، جاده چالوس، جاده فیروزکوه و هراز ازجمله مناطقی هستند که بعد از ایجاد انشعاب جاده‌ای در هر نقطه‌شان، مدتی بعد واحدهای پذیرایی و ویلا احداث و سپس اراضی منطقه تصرف شده است.
اثرات تخریبی دیگری هم در زمان احداث این جاده بر منطقه وارد می‌شود. امینی می‌گوید به‌دلیل شیب زیاد منطقه، برای احداث جاده مجبور به خاکبرداری سنگین هستند تا بتوانند به عمق برسند؛ این اقدام مسیر آب‌های زیرسطحی را تغییر خواهد داد. تغییر گردش آب و هوایی نیز سومین اثر تخریبی است که با ایجاد این جاده در منطقه حاکم می‌شود. آنگونه که این استاد دانشگاه می‌گوید کریدور و مسیری که بر اثر احداث جاده ایجاد می‌شود، از مناطقی که در کنار جاده قرار گرفته نور زیادی دریافت می‌کند، جهت وزش باد نیز عوض می‌شود و محیط‌های طبیعی اکوسیستم آن منطقه را به‌صورت یک نوار تغییر خواهد داد. امینی به همین دلیل تأکید می‌کند که احداث جاده باید بسیار دقیق باشد تا منافعی که ایجاد می‌شود، بتواند خسارت‌ها را جبران کند.

احداث جاده برای عشایر شمال کشور صرفه اقتصادی ندارد

این جاده به‌عنوان ایل‌راه در دست احداث است و قرار است مسیر تردد عشایر زحمتکشی باشد که زندگی‌شان را با دامداری می‌گذرانند که بتوانند به راحتی در زمان کوچ ایل بار و بنه و دام‌شان را به ییلاق و قشلاق ببرند و محصولاتشان را به دیگر نقاط بفرستند. اواخر سال گذشته نیز رئیس اداره امور عشایر مازندران از صرف اعتبار 6 میلیارد ریالی برای مرمت ایل‌راه‌های سوادکوه خبر داد. امینی معتقد است:  دام‌های حاضر در شمال کشور بازدهی کمتری نسبت به دام‌های دیگر نقاط و دام‌های صنعتی دارد. آنطور که امینی می‌گوید حدود 6میلیون واحد دامی در جنگل‌های شمال وجود دارد. نهال‌هایی که دام‌ها می‌خورند دست‌کم معادل نیممیلیون هکتار عرصه جنگل احیا شده است. نهال‌های تازه‌روییده‌ای را که قرار است به درخت تبدیل شوند دام‌ها می‌خورند و هر واحد دامی فقط روزی 2 لیتر شیر می‌دهد؛ درحالی‌که در گاوداری صنعتی بالغ بر 20یا حتی 30لیتر شیر از دام‌ها گرفته می‌شود.
 رئیس جامعه جنگلبانی مازندران نیز می‌گوید: «از قدیم نیز عشایر زیادی در شمال کشور نداشتیم، ییلاقی و قشلاقی بودند که هم‌اکنون بسیاری‌شان ثابت شده‌اند و تردد فصلی به آن صورت ندارند. اگر حساب کنیم ببینیم چقدر عشایر در شمال کشور داریم که بخواهیم چنین جاده‌ای بزنیم، ‌متوجه می‌شویم اصلا به صلاح نیست.» 

واکنش سازمان جنگل‌ها

معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری با اشاره به اینکه اجازه ساخت یک ایل‌راه ۴ کیلومتری در ارتفاعات سوادکوه به اداره کل امور عشایر داده شده است، گفت: چنانچه سازمان حفاظت محیط‌زیست با ساخت این‌ راه مشکلی دارد باید مخالفت خود را اعلام کند. به گزارش ایسنا، چندی پیش یک فعال محیط‌زیست در مازندران، از احداث یک جاده ۶ کیلومتری در ارتفاعات سوادکوه خبر داده و عنوان کرده بود که مجوز احداث ۲۰۰ متر جاده از سوی منابع طبیعی صادر شده است اما جاده‌ای که احداث شده تا ۶کیلومتر امتداد دارد و یکهزار اصله درخت نیز نابود شده است. از سوی دیگر ابراهیم فلاحی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست شهرستان سوادکوه نیز با تأیید احداث ۶ کیلومتر جاده در جنگل‌های سوادکوه اعلام کرده بود که کارشناسان گزارشی در این زمینه تهیه‌ کرده و نامه‌ای را به دادستان و فرماندار سوادکوه داده‌اند. مسعود منصور، معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در این باره، گفت: اداره کل امور عشایر قبل از دریافت مجوز از اداره منابع طبیعی شروع به ساخت یک ایل‌راه در ارتفاعات سوادکوه کرده بود. هنگامی که همکاران ما در اداره منابع طبیعی استان مازندران متوجه ساخت این ایل‌راه می‌شوند جلوی این کار را گرفته و ساخت ایل‌راه را متوقف می‌کنند.
به گفته وی، پس از توقف کار، اداره کل امور عشایر از اداره منابع طبیعی استان مازندران برای توسعه یک ایل‌راه در ارتفاعات سواد‌کوه استعلام می‌کند. اداره منابع طبیعی نیز در کارگروهی اصلاح مسیر انجام می‌دهد و مسیر جایگزینی را برای ساخت این ایل‌راه مشخص می‌کند که تخریب حداقلی صورت بگیرد. معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری با اشاره به اینکه خسارتی که به منابع طبیعی از این راه وارد می‌شود باید جبران و هزینه آن به‌حساب خزانه ریخته شود، تصریح کرد: مسیر اصلاحی حدود ۴ کیلومتر است و تخریب حداقل دارد. همچنین از نظر منابع طبیعی ساخت ایل‌راه در این مسیر مشکلی ندارد. مبدأ این ایل‌راه «ورسک» است و به مراتع «لولشت» ختم می‌شود. منصور در ادامه با بیان اینکه ساخت ایل‌راه در مسیر قبلی خسارت‌های بیشتری به منابع طبیعی وارد می‌کرد و حتی چند اصله درخت نیز بدون مجوز منابع طبیعی قطع شده بود، گفت: در مسیر جایگزین به شرط تأمین خسارات مجاز به ساخت ایل‌راه هستند.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا اداره منابع طبیعی برای ساخت این ایل‌راه در ارتفاعات سوادکوه از سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز استعلام کرده است، افزود: چنانچه محیط‌زیست با ساخت این جاده مخالف باشد باید مخالفت خود را اعلام کند. اگر در این مسیر گونه‌های جانوری و گیاهی خاصی وجود دارد که سازمان محیط‌زیست نسبت به آنها نگران است، باید به این موضوع ورود پیدا کند. 
جاده‌ای به طول 4کیلومتر در ارتفاعات سوادکوه در حال احداث است. بنا به اعلام اداره کل امور عشایر که احداث این جاده را آغاز کرده، این جاده، ایل‌راه و محور ارتباطی ییلاق و قشلاق عشایر است. مسیر درنظر گرفته شده پیش از این 6کیلومتر طول داشته اما بعد از بررسی‌های اداره منابع طبیعی، اصلاح مسیر رخ داده و 2 کیلومتر از طول آن کم شده است. ورسک- لولشت مبدأ و مقصد این مسیر است که احداث آن اثرات تخریبی بر گونه‌های گیاهی و جانوری خواهد گذاشت. البته معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور گفته است: شرط احداث این جاده، تأمین خسارات ناشی از آن بر منابع طبیعی است.

آنچه این مسیر را تهدید می‌کند نه فقط تخریب گونه‌های گیاهی در زمان احداث جاده بلکه اتفاقاتی است که پس از احداث جاده در حاشیه آن رخ می‌دهد؛ حاشیه‌هایی پررنگ‌تر از متن که تازگی هم نداشته و نفس بسیاری از اراضی طبیعی و جنگلی را تنگ کرده است. محمد امینی، رئیس جامعه جنگلبانی مازندران معتقد است: ایجاد مسیر جدید، هم تأثیرات فیزیکی دارد که موجب تخریب محیط‌های طبیعی می‌شود و هم تأثیر اقتصادی؛ هرجا جاده ساخته شده، آن مسیر ارزش افزوده اقتصادی پیدا کرده و به محیط تجاری تبدیل شده است. هر جاده‌ای که در منابع طبیعی شمال کشور ساخته شده تا جایی که توانسته‌اند عرصه جنگلی را به ویلا تبدیل کرده‌اند.
این استاد دانشگاه در گفت‌وگو با همشهری، با اشاره به ‌موقعیت این جاده می‌گوید: این جاده به‌دلیل قرارگرفتن در مناطق بالادست، زمینه ویلاسازی را فراهم می‌کند. این منطقه به جاده فیروزکوه وصل شده و شریان ورود به عرصه‌های منابع طبیعی برای فعالیت‌های تجاری ایجاد می‌کند. به گفته امینی، قطعا تا مدتی بعد عرصه‌ها و زمین‌های اطراف این جاده ارزش تجاری پیدا کرده و به ویلا تبدیل می‌شود. منطقه بلده، اطراف نور، جاده چالوس، جاده فیروزکوه و هراز ازجمله مناطقی هستند که بعد از ایجاد انشعاب جاده‌ای در هر نقطه‌شان، مدتی بعد واحدهای پذیرایی و ویلا احداث و سپس اراضی منطقه تصرف شده است.
اثرات تخریبی دیگری هم در زمان احداث این جاده بر منطقه وارد می‌شود. امینی می‌گوید به‌دلیل شیب زیاد منطقه، برای احداث جاده مجبور به خاکبرداری سنگین هستند تا بتوانند به عمق برسند؛ این اقدام مسیر آب‌های زیرسطحی را تغییر خواهد داد. تغییر گردش آب و هوایی نیز سومین اثر تخریبی است که با ایجاد این جاده در منطقه حاکم می‌شود. آنگونه که این استاد دانشگاه می‌گوید کریدور و مسیری که بر اثر احداث جاده ایجاد می‌شود، از مناطقی که در کنار جاده قرار گرفته نور زیادی دریافت می‌کند، جهت وزش باد نیز عوض می‌شود و محیط‌های طبیعی اکوسیستم آن منطقه را به‌صورت یک نوار تغییر خواهد داد. امینی به همین دلیل تأکید می‌کند که احداث جاده باید بسیار دقیق باشد تا منافعی که ایجاد می‌شود، بتواند خسارت‌ها را جبران کند.


بیم زمین‌خواری 

رفع مشکلات عشایر زحمتکش البته ضروری است اما تجربه نشان داده است هر گاه در عرصه‌های جنگلی و مرتعی جاده‌ای احداث شده، پس از زمانی اندک پای زمین‌خواران و سودجویان به منطقه باز شده و ساخت ویلا در منطقه رونق گرفته است. جاده‌ای که قرار است برای عشایر احداث شود این نگرانی را برای کارشناسان و دلسوزان محیط‌زیست و منابع طبیعی ایجاد کرده که با احداث این جاده نیز پای زمین‌خواران به منطقه باز شود. رئیس سابق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران تصریح می‌کند: «این جاده‌ها صرفا برای عشایر نیست؛ هر جاده‌ای را به دلایلی ایجاد می‌کنند. دلیل اولیه شاید با نیت خیر باشد اما به‌دلیل عدم‌محافظت خوب از جاده، فضا برای استفاده‌های مختلف باز می‌شود. اگر قرار باشد جاده‌ای برای عشایر احداث شود باید حفاظت آن جاده را تضمین کنند.
عشایر مگر چندبار در سال از این جاده عبور می‌کنند. احداث و نگهداری هر کیلومتر جاده، ‌با آن بازدهی که تردد عشایر دارد اصلا قابل قیاس نیست. عشایر در یک فصل تنها یک یا دومرتبه از آن جاده تردد خواهند کرد یا در نهایت برای دیگر کاربری‌ها، ‌هفته‌ای یک‌بار یا ماهی یک‌بار از این جاده استفاده می‌شود.»  این استاد دانشگاه معتقد است:  این اتفاقات به‌دلیل سکوت سازمان جنگل‌ها و سازمان محیط‌زیست رخ می‌دهد و اگر آنها به این موضوعات ورود کنند، ‌این اتفاقات رخ نخواهد داد. روزنامه همشهری در زمان تنظیم این گزارش خواستار دریافت توضیحات از سازمان حفاظت محیط‌زیست شد اما با وجود تماس‌‌های مکرر با دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق، پاسخی در این زمینه دریافت نکرد.