مرگ آرام دو رود

آوا صادق |‌ اراک- خبرنگار:


رودخانه‌ «قره‌چای» یکی از رودخانه‌های مهم استان مرکزی است که آب بسیاری از زمین‌های کشاورزی و آب شرب بخشی از مردم استان از طریق این رودخانه تامین می‌شود. 

این رودخانه جزو یکی از 62 رودخانه حفاظت‌شده کشور و تنها رودخانه حفاظت‌شده مرکزی است که هم‌اکنون نفس‌های آخرش را می‌کشد و با خشک شدن فاصله چندانی ندارد. 

از سوی دیگر رودخانه «قره‌کهریز»، یکی دیگر از رودخانه‌های مهم استان مرکزی که به میقان می‌ریزد، با بحران خشکسالی مواجه است و ماننده قره‌چای حال و روز خوبی ندارد. البته در چند سال گذشته برای احیای این رودخانه تلاش‌های بسیار زیادی با جذب اعتبارات به عنوان زیست‌بوم حساس شکننده و تخریب‌شده استان مرکزی انجام شده، اما کاهش نزولات آسمانی در استان، بهره‌برداری غیر اصولی از رودخانه و نبود نظارت بر حفر چاه‌های غیرمجاز و مجاز در حریم قره‌چای و قره‌کهریز، این رودخانه‌های ارزشمند برای مردم استان مرکزی را به مرز خشک شدن کشانده است. 


نقش ظرفیت‌های اجتماعی 

در این رابطه یک فعال زیست‌محیطی در استان مرکزی به همشهری می‌گوید: با توجه به مشکلات و بحران کم‌آبی و چالش‌های ایجادشده ناشی از این بحران، هم‌اکنون رودخانه‌های این استان در حال خشک شدن هستند که از مهم‌ترین این رودخانه‌ها می‌توان به رودخانه‌های قره‌چای و قره‌کهریز اشاره کرد. 
 «احسان آخانی» بیان می‌کند: یکی از عواملی که باعث ایجاد بحران در این رودخانه‌ها، مخصوصاً قره‌چای شده است، ایجاد سد و بند‌های خاکی بدون کارشناسی و برداشت بی‌رویه از حریم رودخانه‌هاست که باعث خشک شدن آن‌ها شده است؛ البته باید به این امر هم توجه داشت که هنوز هم برای احیا و بازگرداندن زندگی به این رودخانه‌ها دیر نشده و می‌توان با یک مدیریت منسجم و کارآمد حیات دوباره را به رودخانه‌های استان بازگرداند. 

وی ادامه می‌دهد: با سوء مدیریت در حوزه آب، احیای رودخانه‌های قره‌چای و قره‌کهریز به یک مسأله پیچیده و بحرانی تبدیل شده و تا زمانی که مشکلات این حوزه از جمله سدهای خاکی، اضافه‌برداشت‌ها، چاه‌های غیرمجاز و... برطرف نشود مشکل احیای این رودخانه‌ها لاینحل می‌ماند. باید با استفاده از ظرفیت‌ها و همچنین جلب اعتمادهای اجتماعی بتوانیم این مشکل را رفع کنیم و تا زمانی که از وجود ظرفیت‌های مردمی غفلت شود قطعاً مشکلات حوزه آب به قوت خود باقی خواهد ماند؛ زیرا مشکلات حوزه آب با برگزاری کارگروه و مصوبه به نتیجه نخواهد رسید. 

آخانی اظهار می‌کند: سیاست‌های اتخاذشده در حوزه آبی غلط است؛ بنابراین در زمینه رفع مشکلات و مسائل این حوزه باید بخشی از مشکلات توسط مردم، بخشی توسط دولت و بخشی توسط دستگاه‌های متولی مرتفع شود. متأسفانه در زمینه برخورد با چاه‌های غیرمجاز، جلوگیری از کاشت هندوانه به عنوان یک کشت آب‌بر و عدم پمپاژ آب از اراضی شرب به اراضی غیرشرب هیچ نظارتی توسط دستگاه‌های نظارتی صورت نمی‌گیرد. 

وی می‌گوید: تمامی این مسائل به بحران کم‌آبی و خشک شدن رودخانه‌های استان ختم شده است. در واقع اگر در حوزه آب گفت‌وگو با جوامع محلی، سیاست‌گذاران و دولت به منظور جلوگیری از نابودی رودخانه‌های استان مرکزی وجود نداشته باشد تا سال 2025 با بحران پیچیده‌تری مواجه خواهیم شد و به جرأت می‌توان گفت همه منابع آبی و رودخانه‌ها خشک خواهند شد.

این فعال زیست‌محیطی استان بیان می‌کند: اگر نتوانیم کشاورزی را به سمت و سوی کشاورزی پایدار هدایت کنیم و رودخانه‌ها و تالاب‌ها را مجدداً احیا نماییم، شاهد از بین رفتن تمامی رودخانه‌های استان خواهیم بود؛ بنابراین تا دیر نشده باید در زمینه خروج از این بحران با اقدامات کارشناسانه‌ گام برداشته شود. 


یکپارچگی حوضه آبریز 

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی نیز در زمینه وجود مشکلات جدی برای رودخانه‌های این استان می‌گوید: متأسفانه به دلیل خشکسالی‌های اخیر و کاهش رواناب‏ها به داخل رودخانه‌ها هم‌اکنون تمامی رودخانه‌های استان خشک شده‌اند. 

«محمود قدبیگی» بیان می‌کند: در زمینه رفع این مشکل باید از تمامی ظرفیت‌های موجود، تعامل و هم‌افزایی تمامی بخش‌ها استفاده کنیم و مدیریت یکپارچه تغذیه سفره‌های زیرزمینی را در دستور کار قرار دهیم، زیرا این اقدام قطعاً بر احیای مجدد رودخانه‌ها تأثیرگذار خواهد بود. 

وی ادامه می‌دهد: سال گذشته با اجرای پروژه مدیریت یکپارچه حوضه آبریز قره‌چای توسط آب منطقه‌ای و تعدادی از دستگاه‌های اجرایی توانستیم در زمینه بهبود دبی و جریان پایه رودخانه گام‌های بسیار خوب و مناسبی برداریم. اجرای مدیریت یکپارچه تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی با 134 میلیون مترمکعب در دشت‌های مجاور رودخانه از جمله دشت شراء و کمیجان، احیای مجدد رودخانه قره‌چای و شراء را بعد از یک دوره زمانی 8 ساله به همراه 
داشت. 

قدبیگی با اشاره به این‌که رودخانه قره‌چای تا یک ماه گذشته تا منطقه خنداب‌  معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی بیان می‌کند: با توجه به کاهش بارندگی‌ها در فصل پاییز و زمستان و بحرانی تحت عنوان خشکسالی در این بازه زمانی شاهد کاهش 40 درصدی رواناب‌ها بوده‌ایم که این مهم نیز نشان‌دهنده برداشت و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی است.