اخلاق، آخرین پناه انسان

نمایشنامه «صالحان» نوشته آلبرکامو که برخی از مترجمانِ آن به زبان فارسی کتاب را به راستان و دادگسترها هم ترجمه کرده‌اند، نمایشنامه‌ای است که سال 1949 به رشته تحریر درآمد. این اثر به انقلاب روسیه در سال 1905می‌پردازد. در زمانی که اروپا داشت در تب مشکلات سیاسی می‌سوخت و خاطرات خونبار جنگ جهانی دوم همچنان در ذهن همه انسان‌ها بود، کامو با نوشتن این نمایشنامه، به مسئله مسئولیت‌پذیری و رابطه آن با اخلاقیات و ارزش‌ها پرداخت. هر شخصیت در این اثر، سطح و میزان مختلفی از تعهد به آرمان را از خود نشان می‌دهد. انگیزه برخی از کاراکترها، حسادت و انتقام است اما همه آنها به‌منظور ساختن روسیه‌ای بهتر و عادلانه‌تر، از انجام هیچ عمل خشونت‌آمیزی دریغ نمی‌کنند؛ جایی که گروهی از انقلابیون سوسیالیست برای ترور دوک بزرگ سرگئی برنامه‌ریزی می‌کنند. کامو در این اثر، نه صرفا به رویداد تاریخی بلکه به مسئله‌ فلسفی و اخلاقی «آیا هدف می‌تواند وسیله را توجیه کند؟» می‌پردازد.
در «صالحان» اعضای گروه هریک چهره‌ای از درگیری درونی انسان با وجدان خویش‌اند. قهرمان اصلی، مردی است که آماده جان‌دادن برای آزادی مردم است، اما وقتی کودکان دوک را در کالسکه می‌بیند، از پرتاب بمب خودداری می‌کند. همین تردید انسانی او را از یک «انقلابی» به یک «انسان اخلاقی» بدل می‌کند. کامو از خلال این تضاد میان وظیفه و وجدان، پرسش همیشگی خود را طرح می‌کند: در جهانی بی‌عدالت، آیا می‌توان عادل ماند بی‌آنکه قاتل شد؟
نمایشنامه به‌زبان کامو، همزمان سرد و آتشین است. گفت‌وگوها موجز و فلسفی‌اند و هر جمله، مرزی باریک میان عشق به انسان و نفرت از ظلم را می‌کاود. «صالحان» نه ستایشگر انقلاب است و نه محکوم‌کننده‌ آن، بلکه جست‌وجویی است در دل تناقض میان آرمان و واقعیت.‌این اثر در کنار «کالیگولا» و «مرگ در تبعید»، سه‌گانه‌ تئاتری کامو درباره‌ شورش و آزادی را کامل می‌کند. «صالحان» یادآور می‌شود که اخلاق، حتی در تاریک‌ترین لحظه‌های تاریخ، آخرین پناه انسان است و شاید همین انسانیتِ لرزان، تنها چیزی باشد که جهان را از سقوط در هیولای خشونت بازمی‌دارد.
نشر ماهی صالحان را با ترجمه روان و خواندنی خشایار دیهیمی برای یازدهمین بار در 112صفحه، قطع جیبی و به بهای 100هزار تومان منتشر کرده است.