پیروزی پس از 2 شکست

محمد عدلی

کمی پایین‌تر از میدان فردوسی، کنار میدان کوچکی که راسته چرم‌فروشان را به مسیر صرافان متصل کرده، محوطه‌ای ایجاد شده که به پاتوق دلالان ارز شهرت یافته است. چوب‌زنی قیمت دلار در روزهایی که معامله پول آمریکایی در ایران به‌عنوان قاچاق معرفی نشده بود( هر چند امروز این مشکل حل شده است ) در این میدان رواج داشت. 

واسطه‌های ارز به معاملات هیجان می‌دادند تا از محل تفاوت نرخ خرید و فروش دلار، سود به‌دست بیاورند. این روش برای روزهایی بود که بازار ارز آرام بود و شوربخشیدن به آن نیاز به معرکه‌گیری داشت. از پاییز سال‌گذشته که بار دیگر ولوله‌ای مشابه سال‌های 1390و 1391 در بازارهای واسطه‌ای ایجاد شد، معرکه به موج سرمایه‌های سرگردان سپرده شد؛ موجی که پردامنه بود و خیال توقف نداشت و برای چند‌ماه پیشروی ‌کرد تا سرانجام در نقطه‌ای به فروپاشی رسید. ماجرا از پاییز سال گذشته آغاز شد. در 8‌ ماه گذشته خیلی‌ها تلاش کردند سرمایه‌شان را به ارزهای غیر از ریال و مسکوکات طلا تبدیل کنند. حالا بخشی از سرمایه‌های حیران، در پوشش سکه و ارز نگهداری می‌شوند؛ سرمایه‌هایی که بسیاری از آنها در اختیار غیرحرفه‌ای‌ها قرار دارد نه بازاربازان زبردست. در روزهای گذشته که رئیس‌کل جدید بانک‌مرکزی به فعالیت بازار آزاد ارز چراغ سبز نشان داده و زمینی شدن معاملات اسکناس دلار را به رسمیت شناخته است، شرایط متفاوتی از آنچه طی 8‌ماه گذشته در این بازار حاکم بود، رقم خورده است. ورق برگشته و قیمت‌ها در مسیر بازگشت قرار گرفته‌اند؛ چرا که موازنه عرضه و تقاضا با قانونی شدن معاملات دلار در جهت فزونی عرضه سنگینی کرده است. برداشتن این محدودیت به حرص و طمع پایان داده و برخی را به فکر فراری دادن سرمایه از این بازار پرمخاطره انداخته است. از آنجا که این موج با ایجاد جو روانی ناشی از نزاع سیاسی میان ایران و آمریکا به راه افتاد، در این مقطع نیز تغییر موازنه در جنگ روانی به شکست موج گرانی ارز انجامید. این خاصیت بازار است که حسگرهایش پیش از واقعه فعال می‌شود و بلافاصله واکنشی بزرگ‌تر از واقعه احتمالی بروز می‌دهد. افزایش تقاضا در بازار ارز و صعود قیمت دلار از روزهایی آغاز شد که تحلیلگران سیاسی، خروج آمریکا از برجام را محتمل دانستند. این موضوع به مفهوم بازگشت تحریم‌ها بود و بازار ارز نخستین پیام‌ها را در این زمینه دریافت کرد. نزدیکان بانک مرکزی روایت می‌کنند نخستین نشانه‌های از تغییر شرایط بازار زمانی نمایان شد که عرضه روزانه 15میلیون دلاری به بازار آزاد از سوی بانک مرکزی رو به افزایش گذاشت و تا 60میلیون دلار در روز پیش رفت. این روند تا روزهای منتهی به تصمیم ترامپ برای خروج از برجام ادامه یافت. بازار ارز که پیش از این واقعه، بدترین شرایط ممکن را پیش‌بینی کرده بود، پس از اعلام خروج آمریکا از برجام به روند هیجانی خود پایان داد و برای روزهایی آرام گرفت.

موج بعدی زمانی آغاز شد که جو روانی آمریکا با ایجاد هراس از آغاز تحریم‌ها پس از پایان دوره سه‌ماهه، به راه افتاد. بار دیگر بازار آثار احتمالی تحریم‌ها را به بدترین حالت ممکن تفسیر کرد و ولوله‌ای جدید به راه افتاد. سؤال عمومی بر این گزاره استوار شده بود که بعد از این دوره 3 ماهه که تحریم‌ها عملیاتی می‌شود، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ این التهاب برای بازارهای سکه و ارز بیشترین نابسامانی را به همراه داشت.
بسته‌های سیاستی دولت در مقابله با این دو موج ناکام ماند و نتوانست افکار عمومی را به همراهی نکردن با هیجان بازارها اقناع کند.

سرانجام روز واقعه فرارسید. 15 مرداد به‌عنوان پایان دوره 90روزه و آغاز اجرای تحریم‌های آمریکا بود؛ همان روزی که بازارها از هراس آن به ولوله افتاده بود. این بار هم قاعده بازار تکرار شد. در روزهای منتهی به واقعه، التهابات و قیمت‌ها به قله خود رسید و وقوع رویداد با شکست هیمنه غول بزرگ همراه شد. در این راه البته یک عامل اثرگذار داخلی نیز نقش آفرینی کرد. سومین موج با پاتک مناسبی از سوی دولت مواجه شد. جنگ روانی سوم با رونمایی و اجرای بسته جدید ارزی به سود ایران مختومه شد. این بسته که نقایص بسته گذشته به‌ویژه در بخش نادیده‌گرفتن بازار آزاد را پوشش داده است، در نخستین گام توانست همراهی عمومی را به‌دست بیاورد و ایران را در جنگ روانی با آمریکا پیروز کند.

حال که موج خرید ارز و سکه متوقف شده و مسیر معکوس آن به راه افتاده است، «همشهری درنگ» به موضوع دلار پرداخته است. در این 4صفحه سعی شده که از چند زاویه به پدیده‌ای که در ماه‌های اخیر ذهن‌ها را به‌خود مشغول کرده، توجه شود.