بحران تب‌برفکی؛ از قصور مدیریتی تا تهدید امنیت غذایی

حسین امامی‌راد؛ نماینده مجلس

صنعت دامپروری ایران این روزها صحنه یک تراژدی اسف‌باراست. موج شیوع سویه جدید ویروس تب‌برفکی (SAT1) که از آفریقا سرایت کرده و ساختار ژنتیکی آن متفاوت از گونه‌های بومی است، حالا به بحرانی ملی و چندبعدی تبدیل شده است. در حالی که سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (FAO) و سازمان جهانی بهداشت دام (WOAH) از ماه‌ها پیش نسبت به حرکت این ویروس به سمت خاورمیانه و ایران و شناسایی آن در عراق و بحرین، هشدار داده بود، دستگاه‌های متولی در کشور واکنش متناسب، مؤثر و به‌موقعی نشان ندادند. نتیجه آن است که امروز، استان‌های تهران، البرز، قم، قزوین، مرکزی و چند استان شمال‌غربی کشور، درگیر بحرانی شده‌اند که نه‌فقط تولید شیر و گوشت، بلکه ثبات بازار و امنیت معیشتی را هدف گرفته است. گزارش‌های اتحادیه گاوداران و بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که برخی دامداری‌های بزرگ تهران در معرض آلودگی گسترده قرار گرفته‌اند و در تعدادی از واحدها، تا ۸۰ درصد گاوهای مولد تلف شده‌اند. این بدان معناست که تولید شیر در پایتخت و استان‌های مرکزی در آستانه بحران بی‌سابقه‌ای قرار دارد. همچنین تلفات گوساله‌ها تا ۵۰ درصد، کاهش تولید شیر در ۸۰ درصد دام‌ها و خسارت مالی سهمگین، بخش آشکار این بحران است.
واقعیت تلخ این است که این ویروس نه ناگهانی که با اطلاع‌رسانی قبلی و بی‌تفاوتی یا دست‌کم ساده‌انگاری مسئولان، به کشور وارد شد و شیوع پیدا کرد. نبود برنامه عملیاتی مدون برای پیشگیری و کنترل این ویروس، عدم اطلاع‌رسانی مؤثر و به موقع به دامداران، واردات دام زنده از کشورهای آلوده، بازگشت محموله‌های گوشت ردشده از مرزهای ترکیه و عراق و تأخیر چندماهه در تأمین واکسن اختصاصی، همگی نشان از مدیریتی غیرمسئولانه و پرهزینه در برخورد با این تهدید دارد. اینکه رئیس سازمان دامپزشکی کشور بگوید: «این ویروس هزارچهره است»، نمی‌تواند توجیه مناسبی برای بی‌برنامگی باشد. کشورهای دیگری هم با همین ویروس جهش یافته مواجهند، اما با اجرای برنامه‌های پیشنهادی فائو و سازمان جهانی بهداشت دام توانسته‌اند شیوع آن را مهار کنند.

ریشه‌‌های بروز این بحران
بررسی دقیق عملکرد دستگاه‌های مسئول، پرده از حقایق نگران‌کننده‌ای برمی‌دارد:
   با وجود هشدارهای رسمی فائو و سازمان جهانی بهداشت دام، هیچ برنامه عملیاتی برای مقابله با این تهدید تدوین و اجرا نشد.
   به‌رغم اطلاع از ناکارآمد بودن واکسن‌های موجود، اقدام عاجلی برای تأمین واکسن اختصاصی صورت نگرفت.
   قرنطینه‌های سست و نظارت‌های ضعیف بر مرزها و نیز عدم اعمال محدودیت‌های لازم برای جابه‌جایی‌های دام، خوراک دام، کود و سایر موارد، زمینه گسترش سریع بیماری را فراهم کرد.
   شفاف‌نبودن در اعلام گستردگی بیماری و ارائه آمارهای متناقض، امکان هرگونه برنامه‌ریزی برای مهار بحران را سلب کرده است.
   نبود اطلاع‌رسانی و آموزش مناسب به دامداران موجب تشدید بحران شده است.

راهکارهای فوری نجات صنعت دامپروری و ضرورت وجود اراده‌ای ملی
ایران با حدود 7 تا ۸ میلیون رأس دام سنگین، ظرفیت عظیمی در تولید شیر، گوشت و لبنیات دارد. کشور ما در خط مقدم کریدور بیماری‌های دامی جهان قرار دارد و تنها راه مقابله با آن، ایجاد نظام ملی پایش بیماری‌های فرامرزی است که همسو با مدل‌های پیشنهادی سازمان‌های جهانی با پشتیبانی مالی پایدار، سامانه داده‌محور و ساختار پاسخ سریع کار کند.
اما در برابر بحران اخیر، فقدان هماهنگی میان نهادهای مرتبط از دامپزشکی گرفته تا نیروی انتظامی، سازمان برنامه و بودجه و حتی قوه قضاییه باعث شده است هیچ اقدام جامع و هماهنگی شکل نگیرد. اکنون باید اقدامات فرادستگاهی زیر در دستور کار قرار گیرد.
 1. تشکیل ستاد ویژه بحران با حضور نمایندگان قوه قضاییه، نیروی انتظامی و دستگاه‌های ذی‌ربط
 2. توقف فوری واردات دام و فرآورده‌های دامی از کشورهای آلوده
 3. تأمین فوری واکسن و سرم مؤثر از طریق تمامی کانال‌های ممکن بین‌المللی
 4. اجرای قرنطینه‌های سختگیرانه در استان‌های آلوده و در معرض خطر
 5. اختصاص بودجه ویژه برای تهیه واکسن و جبران خسارات دامداران