سرپولک؛ قدیمی‌ترین مرکز سکونت تهران

مرتضی گلستانی‌فر؛ خبرنگار

تهران پیش از دوران صفوی و قبل از تقسیم به 4محله، تنها یک مرکز سکونت داشت. این نقطه که هسته نخستین شهر به شمار می‌رود، امروز با نام «سرپولک» شناخته می‌شود و قدیمی‌ترین بخش تهران است. داریوش شهبازی، تاریخ‌نگار و تهران‌پژوه درباره این محله قدیمی می‌گوید: «در سال۹۶۱ هجری قمری، به فرمان شاه طهماسب حصار صفوی دور تهران کشیده شد و 4دروازه اصلی در اطراف شهر ساخته شد؛ دروازه شمیران، دروازه قزوین، دروازه شاه‌عبدالعظیم و دروازه دولاب. از دل هریک از این دروازه‌ها راهی به سمت مرکز شهر امتداد می‌یافت: راه پامنار از دروازه شمیران، راه قزوین از دروازه قزوین، راه جنوب از دروازه شاه‌عبدالعظیم و راه شرق از دروازه دولاب. ادامه این مسیرها به نقطه‌ای مشترک می‌رسد که همان سرپولک است و از همان زمان مرکز تجمع مردم و فعالیت‌های اقتصادی به شمار می‌رفت. درواقع این تقاطع تاریخی، محل سکونت اولیه تهران بود و هسته‌ای است که شهر بر پایه آن رشد کرد. بعد از آن در طول قرن‌ها اطراف سرپولک سکونتگاه‌ها، بازارها، مساجد و مراکز تجاری بسیاری شکل گرفت و با توسعه حصار صفوی و ایجاد محله‌های جدید، تهران به‌تدریج گسترش یافت و به پایتخت ایران تبدیل شد.  شهبازی از اهمیت و تأثیر این محله قدیمی شهر می‌گوید: «سرپولک نقش محوری در عبورومرور کاروان‌ها و مسیرهای تجاری داشت و مسیرهای منتهی به آن، زمینه ارتباط بین شمال، جنوب، شرق و غرب کشور با شهر تهران را فراهم می‌کرد.» محله سرپولک را تا اواخر قاجاریه ۲۰طاق گنبدی می‌پوشاند که در تابستان از تابش آفتاب و در زمستان از ریزش آب باران و برف جلوگیری می‌کرد. به‌مرور هر سال تعدادی از طاق‌ها فروریخت. اکنون محله طاق ندارد و همانند کوچه‌ای طولانی است.