خشونت؛ میراث داعش برای جامعه عراق

مصایب ایزدی‌ها، به‌عنوان یکی از اقلیت‌های عراقی که در معرض جنایت‌های داعش در شمال عراق قرار داشته‌اند، طی سال‌های گذشته، یکی از سرخط‌های خبری رسانه‌ها درباره خاورمیانه بوده است. مصاحبه با زنان ایزدی قربانی داعش، مستندهای متعدد از مهاجرت این اقلیت عراقی برای در امان ماندن از تروریست‌ها و تلاش‌های آنان برای بازگشت به زادگاه دیرینه خود، طی این سال‌ها تصویر ایزدی‌ها به‌عنوان یکی از قربانیان خشونت و تروریسم در خاورمیانه را برای افکارعمومی ترسیم کرده است. اما به‌نظر می‌رسد قربانی نیز می‌تواند به عاملی برای خشونت و تجاوز تبدیل شود؛ واقعیتی تلخ که از عواقب تروریسم و خشونت به‌حساب می‌آید.

گزارش اخیر سازمان دیدبان حقوق بشر، برای اولین‌بار انتقادات گسترده‌ای را متوجه عملکرد نیروهای مسلح ایزدی در مناطق شمالی عراق کرده و از دولت این کشور خواسته است مانع از فعالیت‌های این گروه‌ها در جهت نقض حقوق شهروندان در مناطق آزادشده شود. اگرچه پیش از این نیز گزارش‌ها و اخبار غیررسمی در شبکه‌های اجتماعی درباره عملکرد نامناسب نیروهای مسلح ایزدی نسبت به عشایر عراقی منتشر شده بود، اما این اولین‌بار است که نهادی حقوقی در سطح بین‌المللی نسبت به اقدامات آنان هشدار می‌دهد.

براساس این گزارش، نیروهای شبه‌نظامی ایزدی در تابستان سال‌جاری، بیش از 50تن از اعراب عشایر، متعلق به قبیله‌ای به نام تیموت را به قتل رسانده‌اند. این حادثه بعد از آزادی شمال موصل از دست داعش در تابستان توسط ارتش عراق و نیروهای مقاومت رخ داده است؛ زمانی که مقدمات برای بازگشت آوارگان و پناهجویان به شهر تلعفر فراهم شده بود. قبیله تیموت یکی از گروه‌های آواره بوده است که برای نجات از دست داعش به اقلیم کردستان پناه برده بود و در راه بازگشت به سوی مناطق مسکونی خود، در قیروان، در کمینی توسط نیروهای مسلح ایزدی، 52تن از اعضای این قبیله، ازجمله 22مرد، 20زن و 10کودک به قتل رسیده‌اند.

نیروهای مسلح اقلیت ایزدی در اوایل سال‌2017 با تشکیل 2گردان «لالش» و «ایزدخان»، زیرنظر حشد شعبی عراق اعلام موجودیت کردند. دیدبان حقوق بشر در گزارش خود ضمن ابراز انتقادات جدی نسبت به عملکرد این گروه‌های شبه‌نظامی نوشته است: ایزدی‌ها نمی‌توانند با این بهانه که خود در معرض جنایت جنگی و خشونت بوده‌اند، دست به نقض حقوق عشایر عرب زده و مرتکب جنایت جنگی شوند.

عراق ازجمله کشورهای عربی در خاورمیانه است که اقلیت‌های متعدد نژادی و مذهبی را در خود جای داده است؛ اقلیت‌هایی که برای سالیان سال، تا پیش از آغاز حکومت حزب بعث همزیستی مسالمت‌آمیزی را در کنار یکدیگر تجربه کرده بودند. اگرچه افکار‌عمومی با ترکمن‌ها و کردها به‌عنوان اقلیت‌های عراقی آشنایی دارد، اما این کشور اقلیت‌های کوچک‌تر اما تاریخی همچون ایزدی‌ها، صائبی‌ها، کلدانی‌ها و آشوری‌ها را نیز در خود جای داده است. این در حالی است که اقلیت‌های نام‌ برده، به‌ویژه اقلیت‌های کوچک‌تر، از نابرابری‌های اقتصادی و سیاسی متعددی در ساختار سیاسی جدید عراق رنج می‌برند.

اگرچه در پی پیروزی‌های متعدد نظامی در عراق و سوریه، عمر حیات سازمانی داعش به‌عنوان گروهی تروریستی که زمین در اختیار دارد به پایان رسیده، اما به‌نظر می‌رسد آسیب‌هایی که از اقدامات خشونت‌بار این گروه در بافت اجتماعی عراق به یادگار مانده، همچنان به امنیت و زندگی مردم این کشور جنگ‌زده آسیب وارد کند.