هدیه 400 ساله امپراتور چین

راحله عبدالحسینی- روزنامه‌نگار

چهارم مرداد، سالروز استقرار سلسله صفویه، روز بزرگداشت شیخ صفی‌الدین اردبیلی و روز اردبیل فرصت مناسبی است که به تالار چینی‌خانه، یکی از شاهکارهای معماری ایرانی در قلب مجموعه جهانی «بقعه و خانقاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی» سر بزنیم. 
چینی‌خانه محلی برای چله‌نشینی شاه‌عباس و نمادی از تقابل و پیوند روحانی میان سلطنت و تصوف بود. پس از دوران صفوی، این چینی‌خانه هم به‌تدریج فراموش و در گذر ایام اشیای آن در موزه‌های دارالفنون و ‌ ایران باستان در تهران نگهداری شد. 
سال‌۱۳۷۰ با انتقال آثار، چینی‌خانه احیا شد و حالا میزبان گردشگرانی است که به‌دنبال آمیزه‌ای از شکوه هنر و تاریخ کشور هستند. این تالار ۱۲۵۶‌محفظه دارد که در گذشته همه آنها میزبان ظروف چینی بودند.

قصه چینی‌های آبی و سفید
چینی‌های این تالار هر یک قصه و روایتی دارند؛ برخی هدایای امپراتور چین به شاه‌عباس اول صفوی هستند که امنیت جاده ابریشم را به‌دست گرفته‌بود و خاطر تاجران چینی از این بابت جمع بود. 
برخی دیگر چینی‌های سفارش پادشاهان صفوی به چین است که به اصفهان فرستاده شدند تا هنرمندان اصفهانی آنها را با مهر «بنده شاه ولایت عباس» حکاکی کنند و بعد به اردبیل بفرستند. حالا بیش از ۱۰۰ قلم از این ظروف چینی در تالار نگهداری می‌شوند. 
جای برخی دیگر هم خالی است و داغ عهدنامه ننگین ترکمانچای را تازه می‌کند. همان زمان بود که بیش از ۸۵۰ عدد از ظروف چینی نفیس و کتاب‌های ارزشمند به‌دست نیروهای روسی و به سرپرستی ژنرال پاسکویچ به غارت رفت و حالا در موزه‌های روسیه به‌ویژه موزه ارمیتاژ  نگهداری می‌شود.

آبی محمدی روی ظروف چینی 

نخستین بانوی باستان‌شناس ایران که سابقه 3سال تحقیق و پژوهش روی چینی‌های تالار چینی‌خانه را دارد، به همشهری می‌گوید: «ظروف چینی یکی از اختراعات سرزمین چین است که نقش آبی روی زمینه سفید قرار می‌گیرد و شکوفایی ساخت آن در چین با دوره صفوی و تیموری در ایران مصادف می‌شود. در آن زمان، ماده آبی‌رنگی از کوه‌های کاشان به چین می‌رفته و چینی‌ها به اندازه ارزش طلا از این رنگ استفاده می‌کردند. به‌علت اینکه این رنگ از یک کشور مسلمان به چین می‌رفته، به اسم آبی محمدی معروف می‌شود؛ یک آبی بسیار درخشان.» فخری دانشپور‌پرور ادامه می‌دهد: «شاه‌عباس شب‌های جمعه که به فقرا غذا می‌داده از همین ظروف استفاده می‌کرده است. مردم نیز بعدها از این ظروف چینی می‌خریدند و به‌عنوان نذر به خانقاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی می‌دادند.»

آشنایی ایرانیان با چینی 
فخری دانشپور‌پرور، نخستین بانوی باستان‌شناس ایران:
شاه‌عباس خواست در ایران چینی‌سازی راه بیفتد و از هنرمندان چینی دعوت کرد و آنان را به اصفهان و تبریز فرستاد. هنرمندان ایرانی این هنر را یاد گرفتند، اما چون خاک ایران با چین فرق داشته، لعاب چینی ساخت هنرمندان ایرانی پوسته‌پوسته شد.