میراث جهانی
مرمت قره‌کلیسا با سیمان و مرمر نامرغوب
گنبد بنای ثبت جهانی شده قره‌کلیسا حین مرمت کوتاه‌تر می‌شود
محمد باریکانی/خبرنگار
گنبد قره‌کلیسا یا کلیسای تادئوس مقدس که مدفن یکی از حواریون مسیح(ع) است، توسط معماران کشور ارمنستان در حال کوتاه شدن است. این کلیسا در شهرستان چالدران - سرزمین نبردهای مشهور و خونین سپاه صفوی و عثمانی - واقع شده و در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
تادئوس در سال 66میلادی که رومی‌ها بر ارمنستان تسلط داشتند به جنوب چالدران رسید. ساندوخت - دختر پادشاه ارمنستان- نیز که پنهانی در دوران بیزانس‌ها به مسیحیت گرویده و با تادئوس به چالدران آمده بود، همراه با تادئوس دستگیر و کشته شد. تادئوس اما در قره‌کلیسا دفن شد؛ مقبره ساندوخت نیز بر فراز تپه‌ای در نزدیکی این کلیسا قرار دارد.
قره‌کلیسا و مقبره ساندوخت به‌دلیل ارزش‌های مذهبی برای مسیحیان و ارامنه جهان، سالانه میزبان بیش از 5هزار ارمنی و مسیحی است که به چالدران سفر می‌کنند. اکنون مسئولان منطقه آزاد ماکو برای رونق گردشگری این منطقه با اتکا به تعداد گردشگرانی که هر سال در تیرماه به قره‌کلیسا می‌روند، تلاش می‌کنند.
اما قره‌کلیسا که حالا زیرنظر یونسکو و پایگاه میراث جهانی کلیساهای ایران اداره می‌شود و تاریخچه احداث آن به اوایل دوره مسیح می‌رسد، توسط معمارانی از کشور ارمنستان و ایران در حال مرمت است.
قره‌کلیسا طرح جامع مرمت دارد
دانستن این نکته که مرمت قره‌کلیسا با اصول فنی همخوانی ندارد با شنیدن این موضوع که قرار است پس از برداشتن سنگ‌های اصلی گنبد تاریخی کلیسای ثبت جهانی شده، گنبد تاریخی قره‌کلیسا سیمان شود و سنگ‌های مرمر در بتن‌‌ریزی سطح گنبد جانمایی شود، تقویت می‌شود.
خبرنگار همشهری پس از بازدید از مرمت قره‌کلیسا به سراغ شرلی آودیان - مدیر پایگاه میراث‌جهانی کلیساهای ایران - رفت و با او درخصوص مرمت‌های قره‌کلیسا گفت‌وگو کرد. شرلی آودیان به طرح جامع مرمت کلیسای تادئوس مقدس یا همان قره‌کلیسا که 5سال پیش با همکاری مرمتگران خاص کلیساهای ارمنستان و مرمتگران ایرانی تدوین شده و به تأیید شورای راهبردی نیز رسیده اشاره کرد و گفت: مرمت سنگ‌های تیره سطوح شیبدار بخش شرقی کلیسا سال قبل و در فاز اول مرمت آغاز شد و به اتمام رسید.
او با اشاره به وضعیت اقلیمی منطقه چالدران از امکان 6ماه فعالیت مرمتی در این منطقه خبر داد و گفت: در فاز دوم مرمت سنگ‌هایی که 13سال پیش بر گنبد کلیسا قرار داده شد و کار مرمتی خوبی نیز در آن انجام نشده بود به‌دلیل فرسودگی و ترک‌های عمیق روی گنبد به‌صورت کامل برچیده شد و سنگ‌های سفید تراورتن که نوعی مرمر است و از معدن قره‌کلیسا که در زون جهانی قرار دارد، برداشت و جایگزین آنها می‌شود.
رئیس پایگاه میراث جهانی کلیساهای ایران در پاسخ به این پرسش که آیا از سیمان و بتن هم در مرمت گنبد قره‌کلیسا استفاده می‌شود؟ گفت: مصالح روز مورد استفاده قرار می‌گیرد و ممکن است در جایی نیز نیاز به استفاده از سیمان باشد.
آودیان در پاسخ به این پرسش همشهری که سنگ‌های جدید براساس اظهارات مرمتگران از مقاومت زیادی نسبت به سنگ‌های قبلی گنبد قره‌کلیسا برخوردار نیستند، گفت: طرح جامع مرمت قره‌کلیسا وجود دارد و این سنگ‌ها نیز از همان معدنی برداشت شده که معدن سنگ قره‌کلیساست.
او با اشاره به‌وجود افراد متخصص و مرمتگران مطرح ایران و ارمنستان در شورای راهبردی مرمت قره‌کلیسا گفت: فاز بعدی مرمت قره‌کلیسا که سال آینده آغاز می‌شود، مرمت برح ناقوس کلیساست.
به گفته آودیان، اسکن‌های لیزری از قره‌کلیسا تهیه شده و برای حفظ حجاری‌ها و تزیینات نمای قره‌کلیسا نیز فتوگرامتری‌های دقیق با وضوح بالا تهیه می‌شود.
رئیس پایگاه کلیساهای ثبت جهانی شده ایران همچنین از برخورد صاعقه در چند‌ماه گذشته به برج ناقوس قره‌کلیسا خبر داد که موجب شده است سنگ زیرین صلیب بالای برج کلیسا خرد شود.
او گفت: مشکلات زیادی در قره‌کلیسا وجود داشت و وضعیت این اثر ثبت جهانی شده به‌دلیل ترک‌های موجود بر بنا هر روز بدتر می‌شد به همین دلیل، مرمت این مجموعه در دستور کار قرار گرفت و سال گذشته 160میلیون تومان در فاز اول و امسال نیز حدود 200میلیون تومان در فاز دوم هزینه مرمت قره‌کلیسا می‌شود.
استفاده از مصالح ناهمگون برای مرمت
از دشت چالدران که به سمت کوهستان‌های این منطقه سفر کنید تنها یک روستای کوچک و البته زیبا و یک کلیسای باشکوه متعلق به پیش از آغاز قرون وسطی خودنمایی می‌کند. نیمی از بنای کلیسا از سنگ‌های بازالتی و به رنگ تیره است و نیمی دیگر که به‌دلیل زلزله مهیب در سال1391 میلادی تخریب شد با سنگ‌های آهکی تجدید بنا شد. قره‌کلیسا تاریخچه پرفراز و نشیبی دارد.
این کلیسا نخست توسط چنگیزخان تخریب شد اما در دوران هلاکوخان مغول به همت خواجه نصیرالدین طوسی بار دیگر بنا شد و حالا در ردیف آثار جهانی شده ایران در یونسکو است. معماران کشور ارمنستان اما به قره‌کلیسا آمده‌اند و در حال کوتاه کردن گنبد اصلی کلیسا با برداشتن سنگ‌های اصلی و جایگزینی آنها با سنگ‌های مرمر سفید هستند که هیچ همخوانی‌ای با رنگ کلیسا و مصالح قبلی آن ندارد. سنگ‌های مرمر سفید نیز برخلاف سنگ‌های قدیمی کلیسا بسیار شکننده هستند.
یکی از مرمتگران کلیسای جهانی تادئوس به همشهری گفته است که سنگ‌های درنظر گرفته شده برای گنبد بسیار ضعیف‌تر از سنگ‌های اصلی کلیسا هستند و به راحتی می‌شکنند. دشت چالدران زمستان‌های سرد دارد، چنان سرد که می‌تواند سنگ‌های مرمر نامرغوب را بر گنبد اصلی قره‌کلیسا خرد کند. با این حال اصرار تیم مرمت قره‌کلیسا بر آن است که از این سنگ‌ها در گنبد بنای ثبت جهانی شده استفاده شود.
سنگ‌های قدیمی کلیسا به‌طور کامل از گنبد تاریخی جمع‌آوری شده و سنگ‌های مرمر سفید جایگزین آنها می‌شوند. مرمرهای سفید با رنگ غالب کلیسا که سیاه و خاکستری است، همخوانی ندارد. پیگیری همشهری از مرمتگران محلی قره‌کلیسا مشخص کرد که مرمتگران اصلی قره‌کلیسا که از کشور ارمنستان به ایران آمده‌اند روزانه یک میلیون تومان بابت مرمت بخش‌هایی از قره‌کلیسا دریافت کرده‌اند.
