جنگ مذهبی؛ مأموریت داعش در افغانستان

محمدامین خرمی: خبرنگار

مردم افغانستان در 4دهه گذشته با بوی باروت و خون، روزگار گذرانده‌اند، اما طی 3سال اخیر، این کشور با حملات متعدد به اماکن‌ و تجمع‌های مذهبی شیعیان روبه‌رو بوده؛ اتفاقی که در جنگ داخلی افغانستان سابقه نداشته است.

روز پنجشنبه در نتیجه 3انفجار در خیابان «مزاری» در غرب کابل، 50نفر کشته و بیش از 80نفر دیگر زخمی شدند. در میان قربانیان که دیروز به خاک سپرده شدند، چند زن و 2کودک هم دیده می‌شدند. هدف این حمله که به‌صورت انتحاری انجام شد، مرکز فرهنگی و اجتماعی «تبیان» متعلق به شیعیان و همچنین دفتر خبرگزاری صدای افغان (آوا) بود.

حمله زمانی انجام شد که یک نشست علمی به مناسبت سی‌وهشتمین سال حمله شوروی به خاک افغانستان با حضور دانشجویان در حال برگزاری بود. عامل حمله، خود را در سالن محل برگزاری نشست، در میان جمعیت منفجر کرد. دو انفجار بعدی نیز همزمان با رسیدن نیروهای امنیتی و امدادی انجام شد. در تصاویر منتشر شده از این حمله، سالن محل برگزاری آغشته به خون و اجساد قربانیان به‌دلیل سوختگی شدید، غیرقابل‌شناسایی بود.

حمله پنجشنبه در محله‌ شیعه‌نشین کابل، در ادامه سلسه حمله‌های اخیر به مراکز تجمع شیعیان افغانستان صورت می‌گیرد که طی ماه‌های گذشته بر شدت و تعداد آنها افزوده شده است. کمتر از 3‌ماه پیش یعنی اواخر مهرماه نیز حمله نیروهای داعش به نمازگزاران در مسجد امام زمان(عج) در شمال کابل، صحنه‌های دلخراشی را پیش چشم جهان به نمایش گذاشت. این حمله، 30کشته و 50زخمی به جا گذاشت. در این حمله نیز اجساد زنان و کودکان در میان قربانیان دیده می‌شد. یک‌ماه قبل از این حمله نیز، حمله‌ای انتحاری به مسجد دیگری در غرب کابل که متعلق به شیعیان بود 40کشته و 45زخمی به جا گذاشت.

حمله به تجمع‌های مذهبی یا اماکن متعلق به گروه‌های مذهبی در افغانستان معمول نبوده و ثمره حضور گروه تررویستی داعش در این کشور است. گروه‌ طالبان که یک گروه سنی‌مذهب است و طی دو دهه گذشته یک پای تمامی درگیری‌ها در افغانستان بوده نیز هدف قرار دادن اماکن مذهبی را هیچ‌گاه دنبال نکرده است. حتی 6سال پیش، زمانی که حمله‌های تروریستی به مراسم‌ عاشورا در کابل، قندهار و مزارشریف بیش از 60کشته به جا گذاشت، گروه طالبان بلافاصله اعلام کرد که هیچ نقشی در این حمله‌ها نداشته است. در حمله سال2011 کابل، زیارتگاه حضرت ابوالفضل(ع) در منطقه «مرادخانی» که یکی از مراکز اصلی تجمع دسته‌های عزاداری در‌ماه محرم است، هدف قرار گرفت. حمله به یک مکان مذهبی تا آن زمان بی‌سابقه بود و «لشکر جهنگوی» از گروه‌های تروریستی فعال در خاک پاکستان، مسئولیت آن را به‌عهده گرفت. این گروه سابقه هدف قرار دادن شیعیان پاکستان را داشته است.

شیعیان افغان زیر حملات داعش

حمله به شیعیان در افغانستان از حدود 3سال پیش، یعنی زمانی که داعش در افغانستان اعلام موجودیت کرد، آغاز شده است. حمله‌های داعش ابتدا متوجه نیروهای امنیتی و اهداف سیاسی بیرون از کابل بود اما از تابستان سال گذشته به پایتخت هم رسید. مردادماه سال1395 بود که حمله انتحاری نیروهای داعش، راهپیمایی اعتراضی «جنبش روشنایی» شیعیان هزاره را در قلب کابل هدف قرار داد. در این حمله که یکی از مرگبار‌ترین حملات تروریستی در تاریخ افغانستان خوانده شد، بیش از 80نفر کشته و حدود 260نفر زخمی شدند. معترضان، خواستار تغییر تصمیم دولت در مورد مسیر خط انتقال برق بودند. 2‌ماه بعد اما با وجود تدابیر شدید امنیتی، شیعیان افغانستان تاسوعا و عاشورای خونینی را شاهد بودند. 30کشته و بیش از 100زخمی حاصل حمله نیروهای داعش به مراسم عزاداری شیعیان در دو مسجد در کابل و بلخ بود. اگر تا پیش از این در مورد دستور کار داعش در افغانستان تردیدی وجود داشت، این حمله‌ها نشان داد تروریست‌های داعش خط حمله مذهبی را در این کشور دنبال می‌کنند.

الگوی جدید حملات تروریستی در افغانستان، هشدار سازمان ملل را نیز به‌دنبال داشته است. دفتر سازمان ملل در افغانستان،‌ ماه قبل با انتشار بیانیه‌ای نسبت به این حمله‌ها هشدار داد. طبق اعلام این سازمان، از ابتدای سال2016 تاکنون بیش از 50حمله به اماکن مذهبی افغانستان انجام شده که بیشتر آنها متعلق به شیعیان بوده است. این گزارش، داعش را عامل این حمله‌ها معرفی کرده که در مجموع حدود 300کشته و 600زخمی به‌جا گذاشته‌اند.

افزایش شمار حمله‌های تروریستی به مراکز تجمع شیعیان در افغانستان، اعتراض‌های آنها به دولت را به‌خاطر عدم توانایی در تأمین امنیت، به‌دنبال داشته است. اما واقعیت این است که دولت مرکزی افغانستان در سایه قدرت‌گیری دوباره طالبان و افزایش اقدامات تروریستی داعش، در تأمین امنیت تمام مناطق این کشور دچار ضعف شده است.

شیعیان حدود 20درصد از جمعیت 34میلیونی افغانستان را تشکیل می‌دهند. آنها طی سال‌های اخیر موفق شده‌اند به دانشگاه‌های معتبر در این کشور راه پیدا کنند و سمت‌های مهمی را در دولت و به‌خصوص در کابل به‌عهده بگیرند. در کشوری که دسته‌بندی‌ها هیچ‌گاه در ادامه خطوط مذهبی رخ نداده، شیعیان اکنون به یکی از اهداف کانونی حملات تروریستی بدل شده‌اند.

داعش در افغانستان

از زمان اعلام موجودیت گروه  تروریستی داعش در افغانستان، حدود 3سال می‌گذرد.  ابتدا  گروه کوچکی از نیروهای داعش پرچم سیاه خود را در گوشه‌‌ای از این کشور علم کردند که آنقدرها مورد توجه قرار نگرفتند. تصور می‌شد این اقدام، یک حرکت تبلیغاتی از سوی داعش برای پوشش دادن شکست‌‌هایش در عراق و سوریه است. داعش این گروه را شاخه خراسان و افغانستان و کشورهای اطراف را به‌عنوان بخشی از خلافت خودخوانده‌اش، «ولایت خراسان» نامید. هسته مرکزی شاخه خراسان داعش را نیروهای جدا شده از طالبان افغانستان، تحریک طالبان پاکستان، القاعده و اعضای داعش در کشورهای آسیای میانه تشکیل می‌دادند. آغاز فعالیت داعش در افغانستان، نخستین حضور داعش در بیرون از مرزهای کشورهای عربی به شمار می‌رفت. این گروه ابتدا مناطقی از ولایات هلمند، زابل، فرح، لوگار و ننگرهار در جنوب و شرق را به تصرف خود در آوردند اما پس از آغاز عملیات نیروهای دولتی، منطقه تمرکز آنها به ننگرهار و کونار در شرق محدود شده است. ولایت ننگرهار محل تمرکز سلفی‌ها در افغانستان است  و آن را باید مرکز داعش در این کشور دانست. تعداد نیروهای کنونی داعش در این کشور بین 1000 تا 1500نفر تخمین زده می‌شود.