گزارش
حرفه‌آموزی به جای تکدیگری
کارشناسان از ضرورت حمایت‌های اجتماعی از متکدیان و کار فرهنگی برای جلو‌گیری از ترویج تکدیگری می‌گویند
مهدیه تقوی راد/خبرنگار
تعداد افرادی که در معابر پایتخت تکدیگری می‌کنند آنقدر زیاد است که باعث نارضایتی شهروندان شده است؛ متکدیانی که به شکل‌های مختلف سعی در جلب ترحم مردم دارند تا از این طریق بتوانند مبلغی پول به‌دست بیاورند.
آنها به روش‌های مختلف از رهگذران تقاضای کمک می‌کنند. تکدیگری سر خیابان‌ها و معابر، مراجعه به در منازل، نوشتن داستان بیماری‌ها روی پلاکارد، تعریف کردن داستان‌های مختلف از گم‌کردن کیف مدارک گرفته تا دزدیده شدن وسایل و... ازجمله روش‌هایی است که معمولا متکدیان برای جلب حس نوعدوستی و ترحم رهگذران مورد استفاده قرار می‌دهند و در بیشتر مواقع هم موفق می‌شوند.
اما این اتفاق در عمل به یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی در شهر تهران تبدیل شده و عوارض اجتماعی بسیاری به همراه داشته است تا جایی که سیدمحمد علی افشانی، شهردار تهران جمع‌آوری متکدیان پایتخت را یکی از برنامه‌های اصلی اجتماعی در شهر تهران قرار داده است. او در نخستین نشست خبری خود از جمع‌آوری متکدیان شهر تا سال آینده خبر داد؛ متکدیانی که 70درصد آنها را اتباع خارجی و 30درصد را ایرانی‌ها تشکیل می‌دهند. از این 30درصد متکدی ایرانی 20درصدشان از سایر شهرها و استان‌ها وارد تهران شده‌اند و مابقی نیز ساکن تهران هستند. طرح جمع‌آوری متکدیان قرار است با همکاری شهرداری تهران، سازمان بهزیستی، کمیته امداد و نیروی انتظامی اجرایی شود اما به اعتقاد کارشناسان یکی از مهم‌ترین نکاتی که باعث موفقیت در این طرح خواهد شد، همراهی مردم و عدم‌کمک آنها به متکدیان است؛ موضوعی که به فرهنگسازی نیازمند است.
کارشناسان معتقدند در کنار طرح جمع‌آوری متکدیان باید فرهنگسازی هم صورت گیرد و به مردم این اطمینان داده شود که بعد از جمع‌آوری متکدیان، آنهایی که نیازمند واقعی هستند تحت پوشش نهادهای حمایتی همچون بهزیستی و کمیته امداد قرار خواهند گرفت و افرادی هم که با تکدیگری از احساسات انسانی مردم سوءاستفاده می‌کنند، مورد پیگرد قانونی قرار می‌گیرند. اما سؤالی که در این بین مطرح می‌شود این است که چگونه باید جلوی تکدیگری در شهر را گرفت و با فرهنگسازی مردم را متقاعد کرد تا به متکدیان کمک نکنند.
در جمع‌آوری متکدیان نباید جزیره‌ای عمل شود
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با اشاره به اینکه تکدیگری موضوعی پیچیده و چندوجهی است، گفت: با یک برنامه ساده اجتماعی نمی‌توان تکدیگری را در کلانشهری مانند پایتخت که متکدیان درآمد بالایی در آن دارند، به صفر رساند. سیدحسن موسوی چلک در گفت‌وگو با همشهری گفت: بخشی از متکدیان محصول فقر هستند و تا زمانی که وضعیت اقتصادی کشور مدیریت نشود یا این افراد تحت حمایت قرار نگیرند، نمی‌توان از تعداد آنها کم کرد. اما نکته مهم این است که بخشی از این افراد که معمولا از احساسات مردم سوءاستفاده می‌کنند، حاضر نمی‌شوند تحت پوشش نهادهای حمایتی بروند و از حقوق ناچیز این نهادها بهره‌مند شوند زیرا درآمدهای بالایی از تکدیگری دارند، بنابراین بخشی از طرح واگذاری این افراد به سازمان‌های حمایتی چندان اجرایی نمی‌شود.
به گفته او، در سال‌های گذشته بارها شاهد این بوده‌ایم که متکدیان از سطح شهر جمع‌آوری شده‌اند اما در اصل این افراد بعد از مدتی دوباره به‌کار خود برگشته‌اند و گاهی به جای اینکه در چهارراه‌ها گدایی کنند به در منازل مردم مراجعه می‌کنند، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی کشور تصریح کرد: عامل دیگر در عدم‌موفقیت ساماندهی متکدیان، عدم‌اثربخشی برنامه‌های جانبی ستاد ساماندهی است، متکدی شناسایی، غربالگری و ساماندهی می‌شود اما بعد از مدتی این افراد رها می‌شوند.
وی با اشاره به تجربه شهر تبریز برای به‌دست آوردن شهر عاری از گدا، گفت: تفکر کمک‌نکردن به متکدیان از بازاریان تبریز و سال‌های قبل از پیروزی انقلاب به‌وجود آمده و کم‌کم به تمام مردم شهر سرایت کرده است؛ آنها معتقدند به جای کمک به متکدیان باید افراد نیازمند واقعی شناسایی شوند و مورد حمایت قرار گیرند و به افرادی که می‌خواهند سوءاستفاده کنند، هیچ کمکی نباید شود.
البته تهران شهر 72ملت است و نمی‌توان در کوتاه‌مدت کار مردم تبریز را که قدمتی بیش از 40سال دارد، در پایتخت اجرایی کرد، اما می‌توان گام‌های اولیه را برداشت و در طول چند سال با اقدامات فرهنگی و کمک گرفتن از مردم تلاش کرد تا چهره شهر را تغییر داد. می‌توانیم با کمک مؤسسات مردم‌نهاد افراد نیازمند در محلات را شناسایی کنیم و به آنها خدمات اجتماعی، بهداشتی، درمانی و... ارائه دهیم و به نوعی از پایه جلوی شکل‌گیری بخشی از تکدیگری را بگیریم.»
موسوی چلک گفت: شهرداری در بروز فقر، آسیب‌های اجتماعی، اعتیاد، بی‌خانمانی و رهاکردن سالمندان در شهر نقشی ندارد اما زمانی که این آسیب‌ها به کف خیابان می‌آیند، وظیفه شهرداری آغاز می‌شود که باید این افراد را شناسایی کرده و به واحدهای مختلف مرتبط با آسیب‌ها ارجاع دهد. این مسئله به این معنی است که چرخه کاملی در این موضوع وجود ندارد؛ یعنی فقط موضوع متکدیان از سوی شهرداری دیده می‌شود و سایر نهادهایی که مرتبط با این مسئله هستند، هیچ دخالتی نمی‌کنند. یکی از دلایل اصلی عدم‌ساماندهی درست متکدیان در سال‌های گذشته نبود هماهنگی دستگاه‌ها و جزیره‌ای عمل‌کردن است.
اگر دستگاه‌های متولی، آیین‌نامه ساماندهی متکدیان را مبنا قرار دهند و براساس ماده۲ مصوبه شورای اداری سال ۷۸ عمل کنند، بخش عمده‌ای از مشکلات حل می‌شود. طبق ماده ۱۲ این آیین‌نامه، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی موظف شده است اعتبارات آیین‌نامه را به دستگاه‌ها تخصیص دهد ولی متأسفانه در اکثر مواقع این امر محقق نمی‌شود.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران گفت: حاکمیت باید در این خصوص برنامه‌ریزی کرده و با استفاده از نظرات متخصصان و کارشناسان مختلف در این خصوص بهترین راه را انتخاب کند تا با برنامه‌ریزی چندساله بتوانیم جلوی تکدیگری را بگیریم.
ارائه خدمات به متکدیان جمع‌آوری شده
بتول رحیمی خوشبخت، کارشناس دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی بهزیستی استان تهران با بیان اینکه بهزیستی دخالتی در کار طرح جمع‌آوری متکدیان ندارد اما در کنار اقدامات شهرداری خدمات حمایتی را انجام خواهد داد، گفت: اکنون 3 مرکزدولتی و 21مرکز غیردولتی در بهزیستی تهران وجود دارند که می‌توانند به متکدیان کودک و نوجوان و کودکان کار که جمع‌آوری می‌شوند خدمات ارائه دهند. در این مراکز روزانه به کودکان و نوجوانان زیر 18سال با هدف کاهش تکدیگری و کار کودکان خدمات ارائه می‌شود.
رحیمی با اشاره به اینکه به یکباره نمی‌توان مانع از کار کردن یا تکدیگری افراد در معابر شهر شد، گفت: قصد داریم به این بچه‌ها خدمات روانشناسی و حرفه‌آموزی ارائه دهیم و چنانچه کودک زیر 6سال باشد خدمات حرفه آموزی به والدین او ارائه می‌شود. همچنین اگر والدین دچار اعتیاد باشند، ابتدا و قبل از حرفه آموزی اعتیاد آنها ترک داده می‌شود.
به گفته وی، 3 مرکز دولتی 90نفر و 21مرکز غیردولتی حدود 3هزار نفر را می‌توانند پذیرش کنند و به مراجعه‌کنندگان خدمات تخصصی ارائه دهند؛ ضمن اینکه خانواده‌های آسیب دیده نیز با توجه به شرایطی که دارند توسط دفتر امور آسیب دیدگان بهزیستی حمایت می‌شوند.
جمع‌آوری متکدیان نیازمند کار فرهنگی است
حسین ایمانی جاجرمی، جامعه شناس با بیان اینکه جمع‌آوری یا پاکسازی متکدیان از معابر نیازمند نگاه عمیق است، گفت: هرگونه اقدام در حوزه جمع‌آوری متکدیان نیازمند کار فرهنگی است و نباید انتظار داشته باشیم که تنها با جمع‌آوری آنها، اتفاق اساسی رخ دهد زیرا این کار باید همراه با اقدامات فرهنگی باشد و اگر غیراز این رخ دهد تنها صورت مسئله را پاک کرده‌ایم.
کما اینکه طرح جمع‌آوری متکدیان در گذشته نیز بارها اجرایی شده اما چون فقط تصمیم به پاک کردن صورت مسئله بوده، موفقیتی نداشته است. او با‌بیان اینکه فلسفه تشکیل شهرداری حل مشکلات و تأمین خدمات مردم بوده است، گفت: بلدیه‌ها در کشور ما از ابتدای تاسیس موظف به ارائه خدمات اجتماعی بوده‌اند و تاسیس دارالایتام و دار المساکین ازجمله خدماتی بوده که مسئولان بلدیه آن را اجرا می‌کرده‌اند اما در دوره‌هایی شاهد بوده‌ایم که شهرداری‌ها از مسئولیت‌های اجتماعی خود فاصله گرفته‌اند و باید دوباره مسئولان شهرداری با برنامه‌ریزی‌های دقیق به این سمت حرکت کنند.
ایمانی جاجرمی گفت: بخش عمده‌ای از افرادی که تکدیگری می‌کنند مستمند بوده و با توجه به شرایط نامساعد و بحران‌های اخیر اقتصادی به تعداد آنها افزوده شده است. شهرداری نیز باید در کنار وزارتخانه رفاه و سازمان بهزیستی برنامه‌هایی را برای توانمند‌سازی و مهارت افزایی این افراد داشته باشد تا با حرفه آموزی بتوانند کسب درآمدی داشته و دیگر در معابر تکدیگری نکنند. در این بین شهرداری باید از نهادها و وزارتخانه‌های مرتبط با مسائل اجتماعی که اتفاقا بودجه‌هایی دارند، کمک بگیرد و اقدام مشترک داشته باشند و آن را اجرایی کنند. در کنار این نهادها باید از ظرفیت‌های سازمان‌های مردم نهاد نیز استفاده شده و برنامه‌های بازآموزی و مهارت افزایی برای این افراد تعریف شود تا بتوانند بعد از مدتی برای خود درآمد داشته باشند.»
ایمانی جاجرمی گفت: «در کشور ما هیچگاه برخوردهای سلبی جوابگو نبوده و نیست. ما در منطقه‌ای زندگی می‌کنیم که کشورهای اطرافمان فقیر هستند و مردم ما با توجه به آرمان‌هایی که دارند و اخلاق حسنه اسلامی خود به افراد مستمند کمک می‌کنند و اگر بخواهیم این کمک‌ها قطع شود مردم باید شاهد حمایت از این افراد از سوی سازمان‌ها و نهادهای رسمی و مردم نهاد باشند.»
او با اشاره به اینکه حتی افراد متکی می‌توانند به فرصت تبدیل شوند، گفت: «در اروپا به افراد مهاجر آموزش داده شده و این افراد توانمند می‌شوند و می‌توانند با استفاده از آموزش‌هایی که دیده‌اند درآمدزایی داشته باشند. ما هم در کشورمان می‌توانیم از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم و برخوردمان با این پدیده‌ها معطوف به نجات بخشی و حتی اشتغال‌زایی و تولید ثروت برای اقتصاد کشور باشد.» او تصریح کرد: «سازمان‌های مردم نهاد نیز می‌توانند با تشخیص نیازهای این افراد و تشکیل کلاس‌های آموزشی در کنار شهرداری نقش حمایتی از این افراد داشته باشند تا همه دست در دست هم به پاکسازی شهرمان از وجود متکدیان کمک کنیم.»
