زیست بوم
عروس چشمه‌سارها در فهرست سرخ
مهم‌ترین عامل تهدیدکننده جمعیت سمندر آذربایجانی خشکسالی‌های پی در پی است
فاطمه جعفرنژاد| ارومیه- خبرنگار:
سمندر کردستانی یا عروس چشمه‌سارها که به نام سمندر آذربایجانی ثبت شده است، گونه‌ای از خانواده سمندریان است که در فهرست سرخ اتحادیه حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) قرار گرفته است؛ جانور دوزیستی که شکار و تغییر شرایط اقلیمی، آن را در اصلی‌ترین زیستگاهش در کشور یعنی بوکان در خطر انقراض قرار داده است. شکار با هدف فروش، آلودگی‌های زیست محیطی، تخریب زیستگاه، فرسایش خاک، سرازیر شدن بی‌رویه آب‌های کشاورزی، علف‌کش‌ها و خشکسالی از عوامل تهدیدکننده نسل سمندر کردستانی در زیستگاه آن به شمار می‌رود.
پراکندگی این گونه زیبا در دنیا محدود به ایران، ترکیه و عراق است و بوکان با داشتن حدود هزار حلقه از آنها، زیستگاه اصلی این گونه در کشور به‌شمار می‌رود. این گونه جانوری با خال‌های زردرنگ در استان‌های کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی نیز زیست می‌کند که در اوایل صبح یا هنگام شب، سر از آب بیرون می‌‌آورد و گاهی هم به خشکی می‌‌آید. بوکان و منطقه ایل گورک مهم‌ترین زیستگاه این دوزیست است و شناسایی این گونه نادر جانوری برای نخستین بار در این منطقه در سال 1378 از‌سوی اداره حفاظت محیط زیست شهرستان انجام شده است. این نوع از سمندر در حال انقراض، در‌شمال شرق عراق و جنوب شرق ترکیه نیز دیده شده است.
گونه کمیاب و در فهرست حفاظت
رئیس اداره حفاظت محیط زیست بوکان در این باره اظهار می‌کند: در گزارش‌های سابق وجود سمندر کردستانی تنها در استان‌های کرمانشاه و کردستان و در داخل چشمهها و رودبارهای واقع در دره‌های عمیق سلسله جبال زاگرس مرکزی گزارش شده بود. «محمد احمدی» می‌گوید: با توجه به پایش‌های انجام‌شده در چندین سال گذشته، مشخص شد که قسمت‌های زیادی در جنوب آذربایجان غربی شامل شهرستان‌های سردشت و بوکان نیز زیستگاه فعال این گونه به شمار می‌‌روند و پراکندگی جغرافیایی آن جدا از استان‌های کرمانشاه و کردستان منطقه مکریان را نیز شامل میشود.
وی بیان می‌کند: سمندر کردستانی از گونههای کمیاب جانوری در دنیاست که در لیست سرخ اتحادیه حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) قرار گرفته و در رده حفاظتی بسیار خطرناک رتبه‌بندی شده است. رئیس اداره حفاظت محیط زیست بوکان ابراز می‌کند: در بوکان نخستین مشاهده رسمی سمندر کردستانی در اردیبهشت 1378 و در چشمه کانی‌سارد بین روستاهای گنمان و موسی اتفاق افتاد. احمدی در ادامه می‌گوید: منطقه کوهستانی ایل‌گورک بوکان شامل روستاهای زاوا کیو، سارده کویستان، موسی، برایم خه‌سار و گنمان است که در 50 کیلومتری جنوب غربی بوکان و در ارتفاع تقریبی 1800- 1500 متر از سطح دریا واقع شده است.وی به پایش زیستگاه سمندر کردستانی در این شهرستان طی سال جاری اشاره و اذعان می‌کند: در نخستین دوره این پایش حدود 450 حلقه از این گونه نادر جانوری که در معرض خطر انقراض قرار دارد، در این شهرستان سرشماری شد. رئیس اداره حفاظت محیط زیست بوکان همچنین می‌گوید: در مرحله دوم پایش سمندر کردستانی در زیستگاه‌های ابراهیم‌خصار و سلامت نیز بررسی و بیش از 400 عدد از این گونه در این زیستگاه‌ها مشاهده شد.
زیستگاه مطلوب
احمدی با بیان اینکه ارتفاعات این مناطق، مهم‌ترین حوضچه‌‌های آبخیز رودخانه سیمینه را تشکیل می‌دهد، تصریح می‌کند: منطقه کوهستانی ایل‌گورک در مجموع از بارندگی‌های مطلوبی برخوردار است و وجود چشمهها و آبراهه‌های فراوان باعث به وجود آمدن شرایط مطلوب زیستگاهی برای سمندر کردستانی شده است. به طوری که چندین کانون مهم تولیدمثل و زادآوری در این منطقه ثبت شده است. وی با اشاره به نوع پوشش گیاهی منطقه اذعان می‌کند: پوشش گیاهی آن عمدتا از درختچه‌های بلوط، گراس لندها، گیاهان علوفه‌‌ای، نسترن وحشی و درخت‌های بید تشکیل شده و با توجه به امتداد جنگل‌های زاگرسی و وجود سرچشمه‌های آب فراوان، این منطقه به محل مناسبی برای زیست سمندر کردستانی تبدیل شده است.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست بوکان اضافه می‌کند: در‌حال حاضر سمندر کردستانی که در زبان محلی بووکی کانیاو نامیده میشود، از مهم‌ترین گونههای جانوری است و چشمهها و آبراهه‌های مناطق ایل گورگ بوکان یکی از زیستگاه‌های جهانی و اصلی آن به شمار می‌رود.
عوامل تهدیدکننده
یک کارشناس محیط زیست در آذربایجان غربی نیز اظهار می‌کند: عمده‌ترین عوامل تهدیدکننده جمعیت سمندر کردستانی شامل خشکسالی‌های پی در پی، زنده‌گیری، تخریب زیستگاه مانند انشعاب آب چشمهها برای اهداف کشاورزی و آلودگی آب از طریق علف‌کش‌ها و کودهای شیمیایی است. «رحیم عبدالکریمی» با اشاره به ویژگی این گونه جانوری می‌گوید: سطح پشتی این گونه قهوه‌ای تا سیاه با لکه‌‌های زرد مایل به سبز کوچک به تعداد زیاد است.
وی اذعان می‌کند: پراکنش لکه‌ها در سطح پشتی این سمندر از الگو یا طرح خاصی تبعیت نمی‌کند. بخش‌های زیرین به رنگ قرمز کارمن دیده میشود و پاها وقتی به تنه نزدیک می‌شوند، یکدیگر را می‌پوشانند. این کارشناس محیط زیست می‌افزاید: لارو آنها دارای علائم واضحی مبنی بر سازش با محیط جویبار است. این سمندر به محض آب شدن یخ‌ها در بهار برای جفتگیری از محل زیست زمستانه‌اش به سمت جویبارها حرکت می‌کند.عبدالکریمی درباره زیستگاه سمندر کردستانی تاکید می‌کند: سمندر کردستانی در بیشتر موارد در ارتفاعات 3001 تا 4001 متری زندگی می‌کند، در جنگل‌های بلوط زاگرسی پراکنش دارد و در داخل رودخانه و دمای آب 10 تا 30 درجه سانتی‌گراد به سر می‌برد.
در همینه زمینه :
