تهران میزبان جهان

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

مرکز مطالعات سیاسی وزارت امور خارجه در حالی دیروز و امروز (28و 29اردیبهشت‌ماه) میزبان «مجمع گفت‌وگوی تهران» بود که این رویداد به کانونی برای پیشبرد دیپلماسی منطقه‌ای ایران و تبیین اهداف و راهبردهای جمهوری‌اسلامی در حوزه سیاست‌خارجی تبدیل شده است.
حضور حدود 200هیأت مشتمل بر مقام‌های ارشد 53کشور و همچنین وزرا و تصمیم‌سازان حوزه خلیج‌فارس و نیز نمایندگانی از سازمان‌های بین‌المللی، پیش از هر چیز نشان‌دهنده جایگاه ایران در معادلات منطقه‌ای بوده و تهران را به کانونی برای رایزنی‌های منطقه‌ای و حتی بین‌المللی تبدیل کرده است. اهمیت برگزاری «مجمع گفت‌وگوی تهران» زمانی دوچندان می‌شود که ایران طی هفته‌های اخیر در کوران مذاکرات هسته‌ای با طرف‌های آمریکایی و اروپایی بوده و اکنون این نشست فرصت مناسبی برای تبیین دیدگاه‌های ایران در این حوزه به‌حساب می‌آید. ازسوی دیگر در شرایطی که دولت‌های غربی با تمرکز ویژه‌ای در حال پیش بردن سیاست «ایران‌هراسی» در سطح منطقه هستند و رئیس‌جمهور آمریکا نیز طی روزهای اخیر در جریان سفر منطقه‌ای خود به غرب‌آسیا ادعاهایی را در این زمینه مطرح کرده، اکنون نشست تهران فرصت بی‌بدیلی برای ارتقای همکاری‌های منطقه‌ای جمهوری‌اسلامی به‌شمار می‌رود.
برگزاری این نشست در قالب 40پنل تخصصی و با حضور حدود 50رسانه خارجی، از راهبردهای اجماع‌ساز تهران در مسیر تبیین نظم نوین منطقه‌ای حکایت دارد؛ نظمی که می‌کوشد ضمن کوتاه کردن دست قدرت‌های فرامنطقه‌ای، فصل نوینی از تحولات را با اتکا به همگرایی روزافزون بر مدار مشترکات تاریخی – فرهنگی موجود میان کشورهای منطقه رقم بزند. در جریان نخستین روز این نشست، مقام‌های ایرانی، از مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور گرفته تا عباس عراقچی، وزیر امورخارجه و سیدکمال خرازی، رئیس شورای روابط خارجی به تبیین دیدگاه‌های ایران درباره مهم‌ترین تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی، ازجمله مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، گفت‌وگوها با طرف‌های اروپایی، همکاری‌های منطقه‌ای و... پرداختند. ازسوی دیگر برگزاری دیدارهای دیپلماتیک دوجانبه و چندجانبه در حاشیه این رویداد، فرصت مناسبی برای پیشبرد همکاری‌های چندوجهی منطقه‌ای بود. تلویزیون همشهری در گفت‌وگو با مهدی شکیبایی، کارشناس مسائل غرب آسیا، سیدجعفر قنادباشی، سفیر سابق ایران در لیبی و علیرضا کوهکن، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و مشاور وزیر امورخارجه در دیپلماسی علم و فناوری به بررسی دلایل اهمیت «مجمع گفت‌وگوی تهران» پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
«مجمع گفت‌وگوی تهران» اتفاق اثرگذاری در نقش دیپلماتیک ایران به‌حساب می‌آید. با توجه به این موضوع، نفس برگزاری این نشست را آن‌هم در شرایط فضاسازی‌های غربی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
شکیبایی: در شرایط ویژه‌ای این مجمع برگزار شد؛ چراکه در هفته‌های اخیر و با توجه به سفر منطقه‌ای ترامپ، فضاسازی‌های گسترده‌ای درباره نقش منطقه‌ای ایران انجام شده تا شرایط ایران را وارونه نشان دهند. در چنین شرایطی برگزاری مجمع گفت‌وگوی تهران نقش ویژه‌ای در برهم خوردن این معادله طراحی شده داشته است. این مجمع درواقع همان نقشی را ایفا می‌کند که به‌عنوان مثال نشست‌های مونیخ و داووس ایفا می‌کنند و به‌عنوان کانونی برای حل و فصل اختلاف‌های موجود میان کشورها مطرح هستند. این نشستی که در تهران برگزار شد، نتایج ویژه‌ای به همراه خواهد داشت و نیازی ضروری بود. این مجمع چند سالی است که در تهران برگزار می‌شود و با توجه به اینکه در شرایط کنونی به دیپلماسی فعال نیاز داریم، این نشست می‌تواند نتایج مهمی به همراه داشته باشد. نکته مهم این است که تمرکز بر مذاکره و شرطی‌سازی‌ جامعه آسیبی است که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد و نشست تهران، اقدام مؤثری در این زمینه است؛ چراکه نشان می‌دهد ایران منزوی نیست. درواقع در مجمع تهران واقع‍یت‌های موجود به نمایش در‌می‌آید.

مجمع گفت‌وگوی تهران را چطور ارزیابی می‌کنید و از چه جنبه‌هایی دارای اهمیت است؟
قنادباشی: این نشست ظرفیت خوبی برای نشان دادن واقعیت‌های موجود و فائق آمدن بر امواج رسانه‌ای ضد‌ایرانی است. این نشست سدهای نامرئی را برمی‌دارد و مواضع تهران را به‌صورت شفاف تبیین می‌کند. این نشست کمک می‌کند واقعیت‌های راهبردی ایران به وضوح نمایان شود. ازسوی دیگر در حاشیه این مجمع نیز رایزنی‌های مهمی انجام خواهد شد و می‌تواند زمینه‌ساز‌ شکل‌گیری همکاری‌های مهمی در جنبه‌های مختلف شود. نشست تهران می‌تواند رفع‌کننده موانع موجود در مسیر تحقق راهبردهای مدنظر ایران در عرصه مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی باشد که از این ظرفیت باید بهره‌برداری کرد. همچنین ظرفیت‌های رسانه‌ای بین‌المللی‌مان را هم باید پای کار بیاوریم. روزمرگی‌ها نباید مانعی در مسیر برگزاری چنین نشست‌های مهمی شود. این نشست‌ها بر نظرات مقام‌های شرکت‌کننده اثرگذار خواهد بود.

اثر ملموس اینگونه نشست‌ها چیست؟
کوهکن: نکته مهم این است که تحولات سیاسی در دنیای امروز مبتنی بر گفت‌وگوست؛ موضوعی که در عرصه‌های مختلف شاهد آن هستیم؛ ازجمله اینکه برای تصویرسازی از روندها، ابتنا بر گفت‌وگو اصلی اساسی به شمار می‌رود. بهترین ابزار در این زمینه برگزاری چنین نشست‌هایی است که در سطح بین‌المللی نیز موارد مشابهی، مانند نشست مونیخ و داووس وجود دارد. در سطح منطقه نیز شاهد چنین تلاش‌هایی بوده‌ایم. در ایران چنین پلتفرمی قبلا تجربه شده بود که چندان موفق نبود. در این میان برگزاری حرفه‌ای نشست تهران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌تواند راهگشا باشد. شکل و محتوای نشست از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

کیفیت برگزاری «مجمع گفت‌وگوی تهران» را چطور ارزیابی می‌کنید؟
کوهکن: به‌عنوان فردی که در برگزاری چنین مراسمی حضور داشته‌ام، باید اشاره کنم که این نشست دارای پیشرفت‌هایی بوده است، اما همچنان برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود باید تلاش بیشتری داشته باشیم؛ چراکه اینگونه نشست‌ها دارای ظرفیت‌های ویژه‌ای هستند که کیفیت مناسب برگزاری، نقش ویژه‌ای در بهره‌گیری از آنها دارد.

برگزاری نشست تهران تا چه اندازه در شکل‌دهی به روند تحولات در غرب آسیا مؤثر خواهد بود؟
شکیبایی: غربی‌ها به‌دنبال مأیوس‌سازی‌ مردم ما هستند، اما نکته این است که ما اکنون شاهد 3چالش مهم هستیم؛ نخست بحث تحریم است که ازسوی اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها در جریان است. دوم، جنگ رسانه‌ای است. آنها از همه توان خود برای منزوی نشان دادن ایران استفاده می‌کنند. چالش سوم، تغییرات ژئوپلیتیک در سطح منطقه است. برای این چالش‌ها باید برنامه داشت و راهکارهای مناسب ارائه داد. برای این منظور «مذاکره» کافی نیست؛ چراکه غربی‌ها به‌دنبال تحمیل رویکردهای خود هستند. ما در منطقه‌ای هستیم که به‌راحتی می‌توانیم زمین بازی را تغییر دهیم؛ رویکردی که نشست تهران ابزار مناسبی برای تحقق آن به‌حساب می‌آید. مناسبات منطقه‌ای و ظرفیت‌های فکری و دیپلماتیک ایران، پتانسیل قدرتمندی برای تغییر صحنه بازی است؛ بنابراین باید تأکید کرد که مذاکره یکی از ده‌ها کار وزارت امور خارجه است. در چنین شرایطی «دیپلماسی عمومی» از دیگر ظرفیت‌های موجود است. نکته مهم این است که حضور چهره‌های سیاسی بین‌المللی نقش ویژه‌ای در نشان دادن سیمای واقعی ایران دارد. یافته‌های آنان از داخل ایران در شکل‌دهی روندهای آینده نقش ویژه‌ای دارد. باید توجه داشت که آمریکایی‌ها می‌خواستند القا کنند جهان همچنان بر مدار نظم تک‌قطبی می‌چرخد، اما اکنون اندیشکده‌های غربی معتقدند دوران نظم تک‌قطبی آمریکامحور گذشته است. در چنین شرایطی ترامپ در سفر اخیرش کوشید تصویر ارباب – رعیتی را جابیندازد. حال وظیفه ما این است که تصویر تازه‌ای ارائه دهیم و تهران نقش مهمی
در این زمینه دارد.

می‌توان گفت شرایط به سمتی حرکت می‌کند که فرصت احیای تصویر القایی غرب درباره ایران وجود دارد.
قنادباشی: امروز خبری را دیدم مبنی بر اینکه ساختمان «صدای آمریکا» ازسوی دولت این کشور به فروش گذاشته شده است؛ یک معنای چنین اقدامی عدم‌تأثیرگذاری این رسانه و درواقع از اعتبار افتادن چنین رسانه‌هایی است. باید توجه داشت که در تحولات عرصه مقاومت در برابر سلطه جهانی، ما پیش‌قراول هستیم و چهره محور آمریکایی آسیب سنگینی دیده است. جهان دیگر منطق آمریکایی را نمی‌پذیرد. اکنون شاهد استقبال جهانی از هم‌افزایی رویکردها با ایران هستیم. امروز دیدگاه‌ها و حرف‌های ایران شنوندگان بسیاری دارد؛ موضوعی که نمودهای مختلفی حتی در سطح دانشگاه‌های آمریکا نیز دارد. استقبال از شرکت در نشست تهران نشان‌دهنده جایگاه ویژه ایران در تحولات بین‌المللی است.

«مجمع گفت‌وگوی تهران» چه اهمیتی در راستای پیشبرد راهبرد خنثی‌سازی تحریم‌ها دارد؟
شکیبایی: چالش‌های موجود نشان‌دهنده ضرورت بازتعریف نقش و جایگاه منطقه‌‌ای ایران است. این نشست فرصتی برای خروج از انزوای القایی آمریکایی‌هاست؛ ازسوی دیگر تصویری از ایران ارائه می‌دهد که کشوری اهل تعامل هستیم. نکته مهم دیگری که در دولت سیزدهم نیز شاهد آن بودیم، راهبردسازی برای خنثی‌سازی تحریم‌ها از طریق تعامل‌های بین‌المللی است. نشست تهران مصداق چنین رویکردی است. اینگونه می‌توان گام‌های محکمی در مسیر خنثی کردن تحریم‌ها برداشت. باید از این فرصت ویژه استفاده کرد که نشان دهیم جهان فقط غرب و آمریکا نیست.

چگونه می‌توان این تصویر را احیا کرد که ایران حتی درصورت حصول توافق با غرب، دوستان روزهای سخت خود را رها نخواهد کرد؟
شکیبایی: نکته مهم اینجاست که این نشست در اوج مذاکرات با آمریکایی‌ها برگزار می‌شود. اینکه برای حضور در نشست تهران کشورهای مختلفی به تهران آمدند، این پیام را دارد که توافق به معنای فراموش کردن دوستان و راهبردهای اصولی جمهوری‌اسلامی در حوزه دیپلماسی و سیاست خارجی نیست. این نشان می‌دهد ایران در پیگیری راهبردهای اصولی خود، پافشاری می‌کند و مذاکره و توافق با حفظ اصول راهبردی ایران انجام می‌شود.

شاهد حضور نمایندگانی از کشورهای اروپایی در نشست تهران بودیم. این موضوع نشان‌دهنده تغییر رویکرد غربی‌هاست؟
قنادباشی: دولت‌های اروپایی در سطحی که شرکت کرده‌اند، نشان‌دهنده تغییر رویکرد نیست. نباید در انتظار دستاوردهای زودرس بود. این نشست گامی به‌سوی تحقق اهداف و راهبردهای ایران است. ما راه درستی را انتخاب کرده‌ایم که این نشست گامی در راه فراهم‌سازی‌ ملزومات تحقق اهداف ایران است. نکته مهم این است که باید از همه ظرفیت‌های سیاسی – رسانه‌ای بهره گرفت و برای شکل دهی به همگرایی نوین منطقه‌ای استفاده کرد. این اجلاس حرکتی رو به جلو به‌حساب می‌آید که باید رویکردهای مطرح شده در آن برای نتیجه‌دهی پیگیری شود. البته نباید خیلی در این زمینه بزرگ‌نمایی شود، اما تنوع این دست اجلاس‌ها و همچنین گستره و ترکیب شرکت‌کنندگان باید بیشتر شود.

محور فلسطین از رویکردهای مهم نشست تهران بود. خروجی اینگونه نشست‌ها می‌تواند گرهی از مشکل فلسطین باز کند؟
شکیبایی: مسئله فلسطین از چالش‌های کهنه موجود در منطقه است که تاکنون مسئله نخست بشریت بوده است که اقدام‌های گسترده‌ای نیز برای رفع آن انجام شده، اما نتیجه‌ای نداشته است. غرب برای از بین بردن صورت مسئله اقدام‌های زیادی جهت پاک کردن هویت فلسطین انجام داده، اما موفق نشده‌است. برگزاری این دست اجلاس‌ها حداقل نتیجه‌ای که خواهد داشت، برافراز نگه داشتن آرمان فلسطین است. در مجموع نکته مهم، این است که بسیاری از مشکلات منطقه ما ریشه در تبلیغات مسموم سیاسیون و رسانه‌های غربی دارد. اینگونه رفت‌وآمدها در نزدیک شدن دیدگاه‌ها و خنثی‌سازی انحصار غربی نقش ویژه‌ای خواهد داشت.