راه نجات میراث از فرونشست
مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست در امور آب و فرونشست زمین درباره راهکار حفظ میراث فرهنگی از معضل فرونشست می‌گوید: «بافت‌های تاریخی به‌دلیل قدمت کشور زیاد است و به‌دلیل محدودیت‌های اعتباری و بودجه‌ای باید یک اولویت‌بندی انجام شود.
در ادامه باید به‌عنوان یک اقدام اجرایی از گسترش آثار فرونشست در محوطه‌ها جلوگیری کنیم. پایش روزمره و مستمر کار مهم دیگری است که باید در دستور کار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قرار بگیرد. نکته‌ای که به‌نظر من از همه اینها مهم‌تر است، برعهده گرفتن مسئولیت‌ها از سوی دیگر نهادهای اجرایی است.»
علی بیت‌اللهی می‌افزاید: «وظیفه ما این است که به‌عنوان متولی صیانت آثار تاریخی، وزارت نیرو و جهادکشاورزی را موظف کنیم که شیوه آبیاری، نوع کشت و زرع و میزان پمپاژ آب را کنترل کنند.»
جای خالی پایش هوشمند
مدیرکل حفظ و احیای بناها و محوطه‌های تاریخی هم با تأکید بر همسویی نهادهای اجرایی برای حفظ آثار تاریخی در برابر تغییر اقلیم می‌گوید: «تا وقتی ما در نظام برنامه‌ریزی کشور، رویکردهای بخشی داریم، نتیجه همین می‌شود. باید بپذیریم موضوع حفاظت از میراث فرهنگی، بخشی نیست و مسئله حاکمیتی است. بنابراین همان قدر که وزارت میراث فرهنگی مسئولیت دارد، سایر ارکان دولت و نهادها هم سهیم هستند.»
فاطمه داوری ادامه می‌دهد: «نکته دوم این است که در نظام برنامه‌ریزی کشور باید تأمل کنیم و ببینیم که می‌خواهیم در حوزه فرونشست رفتار کنشی داشته باشیم یا واکنشی. رفتار واکنشی، رفتاری است که وزارت میراث باید داشته باشد. رفتار کنشی، نهادهایی را شامل می‌شودکه به‌دلیل برنامه‌ریزی آنها امروز موضوع میراث فرهنگی تحت‌تأثیر قرار گرفته است.»
داوری بیان می‌کند: «باید یک برنامه جدی ملی مقابله با گسترش فرونشست و کاهش تأثیرات آن داشته باشیم که سهم نهادها در آن کاملا روشن باشد. ذیل آن 2 اتفاق را باید در کشور رقم بزنیم. اتفاق اول اینکه در حوزه میراث فرهنگی پاسخ روشنی برای کم و کیف تأثیر فرونشست در آثار تاریخی داشته باشیم و برای آن، نیازمند یک سیستم پایش هوشمند، ملی یا متمرکز هستیم. در سال 1403در بازه زمانی که قانون بودجه 1404در دست تهیه بود، پیشنهاد روشنی به سازمان برنامه و بودجه دادیم که بخشی از سهم منابع مدیریت بحران کشور برای ایجاد سیستم پایش هوشمند بررسی تأثیرات فرونشست در آثار تاریخی باشد. این اتفاق نیفتاد و امیدواریم در برنامه سال 1405لحاظ شود. دومین اقدام این است که اگر نمی‌توانیم در سطح ملی در بازه زمانی کوتاه فرونشست را به هر دلیلی کنترل بکنیم در پهنه‌هایی که آثار خاص و شاخص‌تری داریم، اقدامات محلی یا موضعی داشته باشیم که همان رفتار کنشی است که در صحبت‌هایمان اشاره کردم. امیدوارم بتوانیم در بخش مقررات ملی یک بخش ویژه آثار و بناهای تاریخی داشته باشیم و این مقررات کمک کند رفتارهای محیطی را که نهادهایی مثل وزارت جهادکشاورزی و وزارت نیرو دارند کنترل کنیم. نکته سوم هم این است که بعداز استقرار سیستم هوشمند پایش‌های وزارت میراث باید میراث تاریخی را توانمندسازی و مقاوم‌سازی کند.»
داوری برای توانمندسازی و مقاوم‌سازی آثار تاریخی راهکارهایی داردو می‌گوید: «لازم است برای حفاظت از آثار تاریخی دولت سهم مشخصی از درآمدهای پایدار داشته باشد.»
کارگروه تخصصی تغییرات اقلیمی
در کارگروه تخصصی تغییرات اقلیمی برای موضوع مهم حفظ آثار تاریخی از تغییرات اقلیمی تا به حال چه اقداماتی انجام شده‌است؟
عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و عضو کارگروه تخصصی تغییرات اقلیمی در میراث فرهنگی می‌گوید: «یکی از دغدغه‌های پژوهشگاه میراث فرهنگی حفاظت و مرمت میراث طبیعی، ملی و تاریخی کشور در بحث ملموس و ناملموس است. کارگروه تخصصی تغییرات اقلیمی در میراث فرهنگی سال 1403کار خود را شروع کرد. فعالیت کارگروه فرای بررسی فرونشست است اما محور اولیه کارگروه بررسی تأثیر فرونشست در میراث تاریخی
کشور است.»
حمید فدایی می‌افزاید: «نهادهای مختلف مستندنگاری و پایش‌هایی انجام داده‌اند و سامانه‌هایی را در اختیار دارند که می‌تواند در مسئله پایش فرونشست در آثار تاریخی به ما کمک کند. هم‌افزایی بین دستگاه‌ها حقیقتا راهگشا خواهد بود.»
