زمین در آسیب‌پذیرترین شکل ممکن

محمد سرابی-روزنامه‌نگار

به مناسب هفته جهانی زمین، نشست علمی، تخصصی و‌ فرهنگی روز زمین پاک از سوی شرکت کنترل کیفیت هوا با همکاری ستاد سمن‌های شهر تهران برگزار شد. در این نشست مدیران شهری و کارشناسان محیط‌زیست و توسعه شهری در حضور برخی از دانشجویان رشته‌های مرتبط با این حوزه، به بیان نظرات خود پرداختند و همگی متفق‌القولند که برقی‌سازی‌ خودرو‌ها در این دوره مدیریت شهری انقلابی در حوزه حمل‌ونقل عمومی ایجاد کرده است اما مشکلاتی مانند کمبود آب، فرونشست زمین، آلودگی صوتی و آسیب به فضای سبز همچنان در زمره مخاطرات محیط‌زیستی شهر تهران به شمار می‌آید. بنا به آنچه در این جلسه بیان شد، آلودگی هوا همچنان حساس‌ترین موضوع مورد توجه شهروندان در حوزه مشکلات محیط‌زیستی شهر است. اما کارشناسان در این نشست چه گفتند؟

مواجهه پایتخت با انواع آلودگی‌ها
مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران‌

تهران با معضلات زیست‌محیطی متعددی دست به گریبان است. موضوع آلودگی صوتی تهران به‌عنوان یکی از مباحث جدید در حال پیگیری در شورای شهر است‌و اطلاعات مورد نیاز جمع‌آوری‌ و تا مدتی دیگر در صحن شورا مطرح خواهد شد. به‌عنوان مثال بزرگراه‌های شهر از نزدیکی خانه‌های مسکونی می‌گذرد و آلودگی صوتی زیادی ایجاد می‌کند. تراز صوتی در حاشیه بزرگراه‌های تهران روزها 80-7۰ دسیبل است درحالی‌که باید روزها ۵۵ و شب‌ها ۴۵ دسیبل باشد. در شورای شهر همچنین موضوع ساختمان سبز و تعریف آن در چند سطح مطرح شده است که در حوزه آب و انرژی رده‌بندی می‌شود و گواهینامه‌های آن به ساختمان‌ها داده می‌شود.‌۲۴۶۰ درخت ارزشمند در شهر تهران با بن بیشتر از ۲۰۰ سانتی‌متر داریم که باید به‌صورت ویژه و متفاوت با درختان دیگر نگهداری شوند. برخی از این درختان تنه بزرگ و عمر زیاد دارند. در مقابل، درختان بیمار و خشک‌شده‌ای در مناطقی مانند چیتگر داریم که دچار آفت سوسک چوب‌خوار شده‌اند و باید با درختان جدید جایگزین شوند. ۳ میلیون درخت در تهران کاشته شده که لازم است به نگهداشت آنها توجه کنیم. متأسفانه در حوزه آب برنامه‌ریزی استراتژیک نداریم و 2سال است که مقابل حفر چاه‌های ۲۵۰ متری مقاومت می‌کنیم و در نتیجه حفر این چاه‌ها به اطراف شهر و خارج از محدوده نظارت شورای شهر تهران منتقل شده است. از سوی دیگر فرونشست در اطراف تهران خیلی زیاد و در حد فاجعه است. شورای شهر نهاد‌های مسئول را در جریان خطرات این پدیده قرار داده و با همه ارگان‌های مرتبط مکاتبه انجام داده است. ما باید برای حفظ محیط‌زیست هزینه پرداخت کنیم.

انقلاب برقی‌سازی‌ در این دوره مدیریت شهری
فاطمه کریمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا‌

امروزه زمین در آسیب‌پذیرترین شکل خود قرار دارد. اگر دنیای امروز داعیه حفاظت از محیط‌زیست را دارد، ۱۴۰۰سال قبل دین اسلام به زمین به‌عنوان مادر حیات توجه کرده و در آیات و روایات و احادیث متعدد در این زمینه توصیه و سفارش‌های متعددی شده است. قرار بود که ما در خدمت و آبادانی زمین باشیم ولی حاصل بدعهدی‌ای که روا داشتیم نه‌تنها زمین، بلکه دریا و آسمان را آلوده کرده است. براساس سیاهه انتشار سال۹۶ بیش از ۶۰درصد آلودگی گازی و ذرات معلق، مربوط به منابع متحرک است. مدیریت شهری به‌عنوان یکی از ارگان‌های اساسی مدیریت ترافیک اقدامات خوبی برای کاهش استفاده از خودرو‌های شخصی و افزایش حمل‌ونقل عمومی کرده است. اگر چند دهه قبل ساخت مترو انقلابی در حمل‌ونقل ریلی ایجاد کرد، این دوره را می‌توان آغاز انقلابی در برقی‌سازی‌ به شمار آورد. اکنون ۱۸۹دستگاه اتوبوس برقی وارد ناوگان شده است و تا پایان قرارداد به 2500دستگاه هم خواهد رسید. همچنین تاکسی‌های برقی وارد شهر شده‌اند و قرار است 27هزار دستگاه تاکسی برقی به ناوگان بپیوندند. در زمینه موتور‌برقی قدمی ۱۶۴موتور برقی وارد ناوگان پست شده است و ورود هزار دستگاه دیگر هم در شرف انجام است. در این میان اگر منبع انرژی از سوخت فسیلی به الکتریسیته تبدیل شود، منابع آلاینده اولیه و ثانویه هوا مانند اکسید‌های نیتروژن و مونو‌کسید‌کربن کاهش خواهد یافت‌. وضعیت کنونی آلودگی هوا به جز سهم شهرداری، حاصل عواملی خارج از شهرداری تهران است. تا زمانی که همه عوامل در کنار هم اصلاح نشوند، نمی‌توان گفت که در حوزه رعایت قانون هوای پاک قدمی رو به جلو برداشته‌ایم.

تراکم جمعیت ؛ عامل افزایش استفاده‌ از سوخت‌های فسیلی
علی اکبر شمسی‌پور، دانشیار اقلیم شهری دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران

‌آلودگی هوای کنونی که ناشی از سوخت‌های فسیلی است باعث بروز پدیده تغییر اقلیم درشهرهایی مانند تهران شده است. تراکم جمعیت و سبک زندگی ماشینی مصرف این سوخت‌ها را بیشتر کرده است.‌‌ در ‌ماه‌های آبان، آذر و دی‌ماه به‌دلیل اینکه تهویه هوای تهران کمتر می‌شود، بالاترین انباشت آلودگی را داریم.‌‌ شهر تهران چند هسته‌ای است و در مناطق مختلف کانون‌هایی با تمرکز آلودگی هوا و صوت داریم. تغییر اقلیم به تغییر کاربری و پوشش اراضی هم بستگی دارد و یک نمونه آن محل جمع‌آوری زباله‌هاست.

تغییرات بلندمدت دمای هوا در اقلیم شهری
مهرنوش ابطحی، دانشیار گروه مهندسی بهداشت محیط دانشگاه شهید بهشتی‌

تغییر اقلیم به معنی تغییرات بلندمدت است که می‌توان آن را با روش‌های آماری شناسایی کرد و اکنون نتیجه فعالیت‌های انسانی محسوب می‌شود. خشکسالی و موج‌های گرمایی نمونه‌هایی است که منجر به اتفاقاتی مانند مهاجرت‌ می‌شود. آلودگی هوا به‌صورت مستقیم روی سلامت انسان تأثیر دارد اما برخی از آلاینده‌ها مانند دی‌اکسیدکربن که برای انسان سمی نیست به‌صورت غیرمستقیم بر اقلیم و از آنجا بر بهداشت و سلامت اثرگذار است. به ازن نیز با وجود سهم کم در میان آلاینده‌ها باید توجه کرد.

سرب و آزبست کم شد، اما آلایندگی خودرو‌ها باقی‌ماند‌
یوسف رشیدی، استادیار پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی

 وقتی آلاینده سرب از بنزین حذف و محدودیتی برای واردات آزبست تعیین شد، میزان این دو آلاینده در هوای تهران کاهش زیادی پیدا کرد. اقتصاد و محیط‌زیست ارتباط نزدیکی باهم دارند. استاندارد‌هایی مانند یورو5 برای ساخت خودرو‌ها تعیین شده است اما نمی‌توان فهمید که این خودرو‌ها چقدر استاندارد‌ها را حفظ می‌کنند. در جهان خودرو‌های یورو5 در طول عمر خود 3یا 4بار نیاز به تعویض کاتالیست پیدا می‌کنند. معاینه فنی خودرو اگر در تهران تأیید نشود، در شهرستان‌ها ‌راحت‌تر دریافت می‌شود.

حجم زیاد زیست توده عامل مهمی‌ در آلودگی هوا‌ست
بیژن یگانه، استادیار‌،دانشگاه مهندسی عمران، ‌آب ‌و محیط‌زیست دانشگاه شهید بهشتی
‌ ضایعات زیست توده(پسماند دارای منشأ زیستی طبیعی) برابر 44درصد پسماند است. پردازش پسماند در کشور 7/4درصد و در میانگین جهانی 13/5درصد است. دفن زباله هم در کشور 68درصد و در مقیاس جهانی 36درصد است. تصفیه پساب‌ها‌ مقدار زیادی لجن تولید می‌کند که جزو ضایعات زیست توده است. زیست توده چه دفن شود، چه انبار و چه سوزانده‌‌، آلوده‌کننده است. اگرچه این کار در خارج از شهر انجام می‌شود‌، اما اثر آن بر محیط‌زیست شهر قابل انکار نیست.