هنرمند باید جشنواره را هدایت کند، نه جشنواره هنرمند را
گفت‌وگو با محسن رفیعی،هنرمند کارتونیست
محسن رفیعی، کارتونیست، در سومین دوره مسابقات بین‌المللی الازهر در مصر با کاریکاتوری از محمود درویش، شاعر فلسطینی، جایگاه نخست بخش پرتره این مسابقات را به‌دست آورد. محمود درویش چهره‌ای شناخته‌شده در عرصه ادبیات است و همین نکته طراحی تصویری از او را سخت‌تر می‌کند. با رفیعی درباره اثرش گفت‌وگو کردیم.
چطور شد که محمود درویش را به‌عنوان سوژه انتخاب کردید؟ این را از این بابت می‌پرسم که محمود درویش قبلا توسط هم کارتونیست‌های ایرانی و هم کارتونیست‌های خارجی کشیده شده و در وهله اول سوژه‌ای تکراری به‌نظر می‌رسد.
دو تا انتخاب داشتم؛ یکی ناجی العلی و یکی محمود درویش. ناجی العلی از آنجا که خودش کارتونیست بوده، خیلی بیشتر تصویر شده، اما محمود درویش کمتر چهره‌اش شناخته شده و کمتر تصویر شده بود. ضمن اینکه دلیل اصلی‌تر این بود که اشعار محمود درویش را خوانده بودم و از آنها برای تصویرسازی استفاده کرده بودم. ارتباطی این‌جوری با درویش داشتم و اصلا علاقه‌مند بودم که از چهره‌اش تصویرسازی کنم. به همین دلیل روی طرح خیلی مایه گذاشتم. من معمولا روی کارهایی که می‌خواهم برای جشنواره بفرستم اینقدر روی جزئیاتش وقت نمی‌گذارم، اما اگر این کار را دیده باشید، می‌بینید که جزئیاتش خیلی زیاد است.
چین و چروک‌های زیر گردن و خط‌های ریز روی چهره مشخص است و حتی تار موهایش، ازنظر کیفیت، شبیه انیمیشن است.
دقیقا. ببینید وقتی خودت به یک شخصیت علاقه داری، با حساسیت بیشتری روی آن کار می‌کنی. ما در حوزه کاری‌مان زیاد کاریکاتور یا چهره رئال از آدم‌های مختلف کار می‌کنیم؛ سلبریتی، فوتبالیست، بازیگر، شاعر، دانشمند یا سیاستمدار. حالا فرض کن سیاستمداری را که داری کار می‌کنی، هیچ ارتباط قلبی یا روحی با آن آدم نداری و صرفا داری کاری را تولید می‌کنی که مناسب جایی باشد که قرار است منتشرش کند. ولی پیش آمده که مثلا من راجع به چند هنرپیشه معروف تاریخ سینما کار کرده‌ام و ناخودآگاه خیلی روی جزئیات وقت گذاشته‌ام، چون با آن بازیگران ارتباط شخصی و حسی داشته‌ام. این قضیه مثل این است که شما می‌خواهی برای کسی که خیلی دوستش داری هدیه تهیه کنی. بدون اینکه خودت متوجه شوی، کلی وقت می‌گذاری و حتی 10مغازه و پاساژ را زیر و رو می‌کنی تا بهترین هدیه ممکن را انتخاب کنی و بخری، اما اگر برای یک آدم معمولی می‌خواستی هدیه بگیری، همان مغازه اول خرید می‌کردی و تمام می‌شد. کار ما هم شبیه همین است. ما هم وقتی سوژه را دوست داریم روی جزئیاتش وقت زیادی می‌گذاریم و مدام به آن بازی می‌گردیم و تغییرش می‌دهیم. این کار چندین روز بود که آماده شده بود و می‌توانستم اسکن کنم و بفرستمش، ولی این را گذاشته بودم جلویم و کار اضافه انجام می‌دادم.
کلا چقدر وقت روی این کار گذاشتید؟
با توجه به اینکه کل این کار دستی است و هیچ‌چیز دیجیتال در آن استفاده نشده، به غیراز مرحله اسکن و تنظیم کنتراست و رنگ، تقریبا نزدیک به 7 تا 8روز زمان برد، نه دائم و پیوسته، بلکه در این مدت جلویم بود و روی آن کار می‌کردم.
از روی عکس خاصی از محمود درویش الگو گرفتید یا کار نهایی از روی چند عکس کشیده شده است؟
ترکیب 3ــ2تا عکس است. من از مراحل کارم ویدئویی تهیه کردم که جزو قوانین مسابقه بود تا مطمئن شوند که از هوش مصنوعی در کار استفاده نشده است.
چیزی که در تصویر جلب توجه می‌کند، چفیه دور گردن محمود درویش است که مثل پرچم باد به آن وزیده است.
اگر به انتهای چفیه دقت کنید، شبیه پرچم است و تداعی‌کننده مثلثی است که پرچم فلسطین دارد. همزمان هم چفیه است و هم پرچم که نمادی از مقاومت و استقلال فلسطین است.
درضمن هویت ادبی محمود درویش را هم تا حدی منعکس می‌کند، چون درویش در شعرهایش تعلق‌خاطر زیادی به فلسطین دارد.
دقیقا، این نخستین هدف از کشیدن چفیه بوده.
جایزه‌ای که برده‌اید فکر می‌کنید تأثیری روی کار شما می‌گذارد؟
من تا این اواخر کار برای جشنواره‌های خارجی نمی‌فرستادم. البته در جشنواره‌های داخلی شرکت کرده‌ام، اما برای جشنواره‌های خارجی کار نمی‌فرستادم به این دلیل که احساس می‌کنم بالاخره اگر هنرمندی بخواهد جشنواره‌ای شود باید مرتب خودش را تغییر دهد یعنی خودش را سازگار کند با استانداردهای جشنواره‌های مختلف. هر جشنواره‌ای سلیقه و هیأت داوری خودش را دارد. هنرمند باید مدام خودش را تغییر دهد و این باعث می‌شود از آن مسیر اصلی که خودش می‌تواند طی کند دور شود. برای همین من ترجیح دادم در سال‌هایی که دارم مسیر و سبک خودم را پیدا می‌کنم، کار به جشنواره‌ها ندهم، ولی الان که احساس می‌کنم به ثبات رسیده‌ام و سبک و هویت بصری خود را دارم، برای چند تا جشنواره کار فرستادم که این کارم مورد توجه قرار گرفت. امیدوارم و تا حد زیادی مطمئنم این جایزه باعث نمی‌شود که سبک کاری‌ام تغییر کند به سمت سلایق جشنواره‌ها. بیشتر امیدوارم هنرمندانی که صاحب‌سبک هستند جشنواره‌ها را هدایت کنند تا شرکت‌کنندگان جوان‌تر ببینند که کارشان را به چه سمتی ببرند می‌توانند موفق شوند نه اینکه هنرمند خودش را بریزد در قالب جشنواره.
