آفت نگاه جناحی در مذاکرات

حسام‌الدین برومند؛ کارشناس مسائل بین‌الملل

دور اول مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا به میزبانی عمان برگزار شد. نکته‌ای که قابل توجه است و باید مورد آسیب‌شناسی قرار بگیرد واکنش جناحی جریان‌های سیاسی به این مذاکرات است.
نگاهی به گونه‌شناسی این جریان‌ها و واکنش جناحی آنها به مذاکرات ایران و آمریکا نشان می‌دهد یکی از آفت‌های سیاست خارجی، همین نگاه‌های جناحی و قبیلگی است که درک درستی از منافع ملی در صحنه روابط بین‌الملل و جنگ قدرت ندارند. به نظر می‌رسد حداقل 4گونه مواجهه با مذاکرات در فضای سیاسی کشور قابل مشاهده است.
یک جریان سیاسی، تنها - تاکید می‌شود تنها -‌ راه‌حل مشکلات کشور را در مذاکره با آمریکا می‌بیند؛ واقعیت این است که برای اداره کشور، برنامه روشن و خاصی هم ندارد و فقط این ساز را کوک می‌کند که باید مذاکره کنیم و تمام!
البته در دهه۹۰ و مشخصا در دولت موسوم به اعتدال تجربه مذاکره به‌صورت کامل رخ داد و منجر به توافق برجام شد که درنهایت ترامپ در اردیبهشت۱۳۹۷ از آن خارج شد. در افکار عمومی، برجام همان خسارت محضی بود که به قول رئیس بانک مرکزی همان دولت، معادل «تقریبا هیچ!» شد.  اکنون یک بار دیگر یک جریان سیاسی، بدون آنکه از تجربه قبلی عبرت بگیرد، فقط بر طبل مذاکره می‌کوبد!  رسانه‌های این جریان سیاسی خیلی ذوق‌زده و ناشیانه اخبار مذاکرات را پوشش می‌دهند و حتی این قاعده منطقی را در نظر نمی‌گیرند که به دشمن سیگنال ضعف نشان ندهند و مشت ایران را باز نکنند!
جریان سیاسی دیگر، کلا مذاکره را نفی می‌کند و حتی به عنصر زمان یا مصالح ملی توجه نمی‌کند. این جریان هم مانند عاشقان مذاکره به هرقیمتی! منافع ملی را در نظر نمی‌گیرد و شرایط را به سمتی می‌برد که مذاکره را مساوی با کرنش و سازش بی‌فایده جلوه دهد.
جریان سوم، جریانی است که موضوع مذاکره را با بدنه اجتماعی جامعه محک می‌زند و گویی به مذاکره به‌عنوان سبد رأی در انتخابات نگاه می‌کند؛ گاهی موافق مذاکره است، گاهی مخالف است و تلاش می‌کند موضعی وسط داشته باشد، گاهی با فرد مذاکره‌کننده عکس یادگاری می‌گیرد و گاهی به او می‌تازد؛ فارغ از آنکه یک نگاه راهبردی و در راستای منافع ملی به مذاکرات داشته باشد.
جریان چهارم، جریانی است که نگاهی راهبردی و اصولی به مذاکرات دارد؛ کشاکش قدرت در صحنه روابط بین‌الملل را می‌فهمد، شرایط کشور را درک می‌کند، میان مذاکره خوب و بد تمایز قائل می‌شود، شروط یک توافق خوب را دنبال می‌کند و درنهایت تلاش می‌کند مذاکره را در راستای امکان استفاده از روزنه‌های دیپلماسی ببیند و البته با هرگونه عقب‌نشینی غیرتاکتیکی مخالف است. مهم برای این جریان، این است که منافع ملی ایران اسلامی تامین شود. این جریان به قدرت و اقتدار کشور باور دارد و معتقد است باید سناریوهای مختلف در مواجهه با دشمنان داشت. این جریان، درحالی‌که کلید حل مشکلات کشور را در داخل می‌داند، ولی به اهرم مذاکره با شرایط خاص بنابر اقتضائات زمانی معتقد است.
بنابراین آنچه اکنون نیاز جامعه ماست، تقویت نگاه راهبردی و پرهیز از نگاه جناحی به مذاکرات است. رسانه‌ها نقش بی‌بدیلی در این زمینه دارند تا صحنه را برای افکار عمومی درست و دقیق تبیین کنند.