تاریخ پزشکی در کالسکه خانه سلطنتی
گشتی در موزه ملی تاریخ علوم پزشکی که یکی از عجایب دنیای قدیم را در خود نگهداری می کند
سیدسروش طباطبایی‌پور
این روزها بحث دارو، درمان و تجهیزات پزشکی، داغ داغ است و علم پزشکی در جهان، تلاش می‌کند بیش از سرمایه‌گذاری روی درمان، مسیرهای پیشگیری را برای انسان قرن اخیر هموار کند. اما تاریخ علم پزشکی و قصه درمان و دارو در ایران و تهران به چه روزگاری بازمی‌گردد؟ برای رسیدن به پاسخ این پرسش، لازم نیست کتاب‌های تاریخ پزشکی و تارنماهای مرتبط با حوزه درمان را بررسی کنید! اگر همتی کنید و خودتان را به خیابان امیرآباد تهران برسانید، موزه‌ای با‌شکوه در ساختمانی چشم‌نواز، قصه پر از پیچ‌و‌خم تاریخ پزشکی را برای شما بازگو خواهد کرد. پس این شما و این هم موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران.
مکث
تاریخ بنای موزه
محله امیرآباد در گذشته‌های دور، روستایی در 5کیلومتری تهران بود که در آن گندم و جو می‌کاشتند. این روستا در 2سال پایانی عمر میرزا تقی‌خان در اختیار او قرار گرفت و امیرکبیر هم تا توانست در راه آبادانی آن کوشید و به همین دلیل آن را امیرآباد نامیدند. در این محله ساختمان‌هایی از دوره قاجار باقی مانده که یکی از آنها ساختمان اسطبل یا کالسکه‌خانه شاهی بود که به‌نظر می‌رسد در سال 1227خورشیدی ساخته شده؛ بنایی قجری که در حدود 9هزار مترمربع وسعت دارد و زیر 85طاق آجری آن، اسب‌هایی ممتاز نگهداری می‌شد. هنوز گیره‌هایی که اسب‌ها را به آن می‌بستند در ساختمان وجود دارد. از سال1380 در این ساختمان قدیمی، موزه ملی تاریخ پزشکی ایران تاسیس شد.
یادگاری از شهر سوخته
برای اینکه به اهمیت این موزه پی ببریم، یکی از آثار آن را کمی دقیق‌تر بررسی می‌کنیم؛ جمجمه‌ای سوراخ‌شده متعلق به دختری 13ساله که از دوره شهر سوخته یعنی حدود 5هزار سال پیش باقی مانده و هزار حرف ناگفته از تاریخ پزشکی این سرزمین در سر خود دارد! اینگونه به‌نظر می‌رسد که بیمار، به‌خاطر جمع‌شدن مایع درون جمجمه، بستری شده و پزشکان ایرانی برای درمان این بیماری که به آن
«هیدرو سفالی» می‌گویند، بریده‌ای مثلثی‌شکل در جمجمه بیمار ایجاد و با مهارتی شگرف، مایع درون جمجمه را خارج می‌کنند. تنها همین دستاورد به‌جای‌مانده از آن روزگار و نمایش‌اش در این موزه، نشان می‌دهد که نخستین جراحی جمجمه در تاریخ پزشکی جهان را پزشکان ایرانی انجام داده‌اند.
بخش‌های گوناگون موزه
این موزه از بخش‌های گوناگونی تشکیل شده که هر یک، آینه گویایی از قصه پزشکی در ایران است؛ بخش‌هایی چون دیرینه‌شناسی انسان، اسناد و نسخ خطی پزشکی، بخش‌های چشم‌پزشکی، دندانپزشکی و دامپزشکی، بخش سفال و آبگینه‌ها، نمایشگاه‌های موقت بزرگانی چون دکتر قریب، پروفسور سمیعی، دواخانه نظامی و...
مثلا در بخش دیرینه‌شناسی، تعدادی اسکلت هست که از کاوش‌های باستان‌شناسی در نقاط مختلف ایران به‌دست آمده؛ مثل جسد مومیایی زنی ۶۰ یا ۷۰ساله که ۹۰۰سال پیش در گورستانی از شهر یزد دفن شده بود یا در بخش نسخ خطی، بخش‌هایی از کتاب «طب منصوری» اثر زکریای رازی به نمایش گذاشته شده که از قدیمی‌ترین کتاب‌های پزشکی جهان است. در بخش دامپزشکی هم دیدن ابزارهای درمان حیوانات و آناتومی بدن برخی حیوانات که نتیجه تصورات دامپزشکان آن روزگار ایرانی بوده، قابل توجه است. قیچی قندشکن برای کشیدن دندان، نعل اسب و یوغ، سفالینه‌هایی با کاربرد پزشکی، شاخ حجامت و... از دیگر آثار ارزشمند این موزه است.
دواخانه
یکی از بخش‌های این موزه، دواخانه نظامی است. می‌گویند یکی از مستشاران نظامی ایران، داروخانه‌ای را برای تامین داروهای مورد نیاز ارتش از اتریش خریداری کرد و به دلایل گوناگون ازجمله بدهی ارتش به این داروخانه، برای واگذاری آن گشت و گشت تا به دکتر امیرهوشنگ نظامی، یکی از استادان متقدم داروسازی در ایران رسید. این داروخانه با حفظ همان شرایط کهن خود تا اواخر دهه60 در خیابان چراغ‌برق تهران کار می‌کرد و ابتدا به دانشکده داروسازی دانشگاه تهران و سرانجام به موزه تاریخ پزشکی منتقل شد.
مکث
بخش‌های جانبی
هدف از تشکیل این موزه، تدوین تاریخ پزشکی، شناسایی منابع مکتوب، شناسایی و معرفی آثار خطی پزشکی، شناسایی و معرفی ابزارهای علم پزشکی و... است. در این موزه کتابخانه تخصصی و سالن اجتماعات و کنفرانس هم وجود دارد.
