دیپلماسی عمل‌گرای ترکیه؛ از شمال آفریقا تا جنوب خلیج‌فارس
دیروز نخست‌وزیر ترکیه مهمان سعودی‌ها بود و اردوغان در سفر آفریقایی به سر می‌برد
برنامه سفر رجب طیب اردوغان به کشورهای آفریقایی که قرار بود با بازدید از چاد بعد از سودان به پایان برسد، ناگهان تغییر کرده و تونس در شمال آفریقا نیز به لیست سفرهای رئیس‌جمهور ترکیه اضافه شد.
اگرچه منابع رسمی دولت ترکیه اشاره‌ای به علل این تغییر برنامه نداشتند، اما به‌نظر می‌رسد تنش ایجاد شده طی روزهای گذشته میان تونس و امارات در چرخش اردوغان به سوی شمال آفریقا نقش مؤثری داشته است. مأموران امنیتی امارات روز یکشنبه مانع از ورود زنان تونسی به این کشور شده و تونس نیز در مقابل تمامی پروازهای ورودی و خروجی خطوط هوایی امارات را به‌دلیل رفتار تبعیض‌آمیز و نژادپرستانه با زنان این کشور به حالت تعلیق درآورد.
این در حالی است که روابط میان ترکیه و امارات مدت‌هاست در شرایط بحران به سر می‌برد؛ بحرانی که نقطه اوج آن کودتای سال گذشته علیه اردوغان و شائبه مشارکت ابوظبی در این کودتا بوده است. البته تنش میان دولت اردوغان با کشورهای عرب خلیج‌فارس به امارات محدود نمی‌شود؛ استقبال کم‌رنگ کشورهای عربستان، امارات و بحرین از دعوت اردوغان برای شرکت در نشست فوق‌العاده قدس در استانبول که برای مقابله با تصمیم ترامپ تشکیل شده بود، موجب شد تا رسانه‌های ترکیه‌ای نزدیک به دولت این کشور طی هفته‌های گذشته تعارف را کنار گذاشته و حملات بی‌سابقه‌ای را علیه عملکرد این محور عربستان در منطقه و حتی روابط آن با اسرائیل آغاز کنند.
با این حال روز گذشته و همزمان با حضور اردوغان در تونس، بن‌علی ییلدیریم، نخست‌وزیر ترکیه نیز برای دیدار با ملک سلمان راهی ریاض شد تا باری دیگر عمل‌گرایی دیپلماسی ترکیه را به رخ کشورهای منطقه بکشد، آن هم در شرایطی که بسیاری از تحلیلگران منتظر بدتر شدن وضعیت روابط میان این دو کشور سنی‌مذهب در زمینه رقابت بر سر مسئله فلسطین بودند. چابکی و چرخش‌های سریع در سیاست خارجی دولت عدالت و توسعه ترکیه البته سابقه‌ای طولانی‌تر از این دارد؛ چرخش‌هایی که شاید نقطه اوج آنها را بتوان در مواضع این کشور نسبت به بحران سوریه جست‌وجو کرد. کشوری که طی 6 سال گذشته حتی بیشتر از عربستان سعودی به‌عنوان حامی و پایگاه معارضین سوریه شناخته شده و همواره بر ضرورت سقوط دولت در دمشق تأکید داشت، (تا جایی که جنگنده روسی در نزدیکی حریم هوایی خود را مورد هدف قرار داد) اکنون در کنار ایران به یکی از 3ضلع اصلی ساختار مذاکرات آستانه و سوچی زیرنظر روسیه، به‌عنوان حامی بشار اسد تبدیل شده است.
نمونه‌ای دیگر از این رویکرد عمل‌گرایانه و چرخش‌های دیپلماتیک پرسرعت در سیاست خارجی ترکیه نیز به بحران همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق بازمی‌گردد. در شرایطی که روابط ترکیه با دو همسایه ایرانی و عراقی‌اش دچار تنش‌های متعددی بود، تهدید جدی کردها برای امنیت ملی ترکیه اردوغان را باز هم پیشقدم کرد تا با سفر به تهران و اعزام وزیر خارجه‌اش به عراق، محاسبات مسعود بارزانی برای استفاده از مشکلات منطقه‌ای را به هم زده و به سرعت ائتلافی سه‌جانبه برای مقابله قوی با هرگونه تحرک از سوی آمریکا و یا اسرائیل در جنوب مرزهای ترکیه به‌وجود آورد. طی سال‌های گذشته تقریبا برای تمام طرف‌های منطقه‌ای و حتی بین‌المللی ثابت شده که نه‌تنها ترکیه هیچ دوست و یا دشمن ثابتی را در سیاست خارجی خود به رسمیت نمی‌شناسد، بلکه توانایی تغییر بسیار سریع ائتلاف‌های خود براساس منافع ملی این کشور را نیز در اختیار دارد.
ترکیه که روزگاری حاضر به اعزام نیروهای نظامی به داخل سوریه برای حمایت از معارضین مسلح بود، اکنون به‌دلیل احساس خطر نسبت به کردهای حاضر در این کشور، از طرح روسیه و ایران برای آینده شهر ادلب پشتیبانی می‌کند. از سوی دیگر، کشوری که در حال تلاش برای کسب جایگاه رهبری جهان اسلام و منجی قدس است، از سال‌ها پیش با اسرائیل روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی داشته و حتی بعد از بحران اخیر قدس نیز حاضر به قطع کامل ارتباطات خود با این رژیم نشده است. درحالی‌که روابط ترکیه با محور عربستان سعودی دچار بحران‌های بی‌سابقه‌ای شده، اما از هر فرصتی برای حفظ پایگاه دست‌کم اقتصادی خود در خلیج‌فارس استفاده می‌کند و تمام اینها درحالی است که نفوذ ترکیه در حوزه کشورهای شمال آفریقا روزبه‌روز رو به افزایش است.
