پسماند
طلای کثیف؛ ثروت مغفول شهرها
محمد سرابی/خبر‌نگار
توده زباله‌های‌تر و خشک که با هم مخلوط شده و زیر تابش آفتاب تابستان قرار گرفته، بدترین تصویر از چرخه ناقص بازیافت زباله در شهرهای بزرگ است.
ظاهرا باید بخش مهمی از زباله‌های جمع‌آوری شده در شهرهای بزرگ بازیافت شود زیرا در سال‌های اخیر کارخانه‌های متعدد تفکیک و فرآوری زباله در شهرها ساخته و افتتاح شده است. برنامه‌های آموزش تفکیک زباله از مبدأ هم دائما دنبال شده‌است، اما همچنان نسبت زباله‌هایی که در خانه یا در کارخانه‌ها واقعا جداسازی و بازیافت می‌شوند حتی کسری از زباله‌های شهری هم نیست.
بنا به تعریف، هر چیزی که فسادپذیر باشد و شیرابه و بو تولید کند جزء پسماندهای تر محسوب می‌شود و هر چیزی غیراز آن پسماندهای خشک است. این دو بخش باید در دو مسیر مجزا دورریخته و بازیافت شوند.
زباله تر به مواد آلی مانند کود گیاهی تبدیل می‌شود و زباله خشک نیز به‌صورت مواداولیه صنعتی که بازهم قابل استفاده است در می‌آید. برخی قوانین کشوری و اصول محیط‌زیستی نیز این ضرورت را یادآوری می‌کنند که جمع‌آوری و دفع صحیح پسماند یکی از امور اصلی شهر‌هاست که درصورت انجام نگرفتن در کوتاه‌مدت به آلودگی محیط‌زیست می‌انجامد.
بازیافت اندک زباله‌ها
به تقریب می‌توان گفت که شهر اصفهان با 2میلیون نفرجمعیت 1000تن زباله، مشهد به‌عنوان شهری گردشگرپذیر با 3میلیون نفر جمعیت 2هزار تن زباله، کرج با یک میلیون و 600هزار نفر جمعیت حدود 1500تن زباله، شیراز با یک میلیون و 500هزار نفر جمعیت 1098تن زباله در یک شبانه روز تولید می‌کنند. به گفته مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان، در هر شبانه روز حدود ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ تن پسماند از سطح شهر اصفهان جمع‌آوری که تنها حدود ۱۲ تا ۱۳ درصد آن در مبدأ تفکیک می‌شود.
علی دهنوی این را هم می‌گوید که شهروندان اصفهانی در تفکیک از مبدأ در کشور پیشتاز هستند، اما همچنان با استانداردهای بین‌المللی فاصله داریم.
تبریز نیز با تولید روزانه 1200تن زباله نسبت به دیگر شهرهای پرجمعیت کشور وضعیت مناسبی ندارد. از این مقدار 800تن دفن و مقداری هم تبدیل به کمپوست می‌شود. جمع‌آوری و دفن همین مقدار زباله نیز برای شهرداری سالانه حدود 200میلیارد تومان هزینه دارد.
«علیرضا اصغری» مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تبریز راهکار شهرداری را برای حل بخشی از مشکل پسماند ایجاد کارخانه زباله سوز بیان می‌کند که مراحل مناقصه و اجرای آن در حال برگزاری است. ساخت این کارخانه 4سال طول می‌کشد و خروجی آن خاکستری است که در آسفالت‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بازیافت زباله صنعتی نیز طرح دیگری است که شهرداری تبریز دنبال می‌کند و هدف آن تولید مواداولیه مورد نیاز صنایع است. به‌عنوان مثال می‌توان از یک تن گوشی تلفن همراه مستعمل 150تا 300گرم طلا به دست‌آورد که به نسبت وزن آن بیشتر از طلای موجود در خاک معدن طلاست.
اما در شرایط فعلی که مشکلات مالی مانع اجرای هرطرح جدید می‌شود چطور می‌توان به آینده کارخانه‌های زباله سوز یا بازیافت صنعتی در شهرهای بزرگ امیدوار بود؟
در مناطق مرطوب مشکل بازیافت زباله تر بیشتر به چشم می‌خورد زیرا زباله‌ها در این نواحی به سرعت تبدیل به معضل محیط‌زیستی می‌شوند. به گفته «علی امانی» شهردار رودسر جانمایی کارخانه بازیافت زباله این شهر مناسب نیست و در میان زمین‌های کشاورزی قرار دارد. از طرف دیگر زمینی برای دفن زباله‌های برگشتی مشخص نشده و به همین دلیل از مدتی پیش بیش از 5هزار تُن زباله برگشتی در فضای کارخانه کمپوست دپو شده است. این توده زباله که شیرابه آن به اطراف جاری شده موجب اعتراض اهالی نیز شده است.
70درصد بازیافت
در این میان وضعیت پسماند در پایتخت متفاوت است زیرا به گفته مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند پایتخت، تهران از معدود شهر‌هایی است که توانسته میزان بازیافت زباله را از 50درصد بیشتر کند. «رضا عبدلی» می‌گوید: تهرانی‌ها در روز چیزی بیش از ٩ هزار تن زباله تولید می‌کنند که برای بازیافت به مجموعه آرادکوه منتقل می‌شود. از این بین حدود ٢٠٠ تن زباله به نیروگاه تولید برق فرستاده و در حدود 3هزار تن هم دفن می‌شود. بقیه این زباله‌ها یعنی نزدیک به 70درصد زباله تولیدی در پایتخت بازیافت می‌شود اما این کار کم هزینه نیست. در تهران روزانه یک میلیارد و 500میلیون تومان برای جمع‌آوری و تمیز کردن و رفت و روب شهر هزینه می‌شود که در سال به ٥٠٠میلیارد تومان می‌رسد. نزدیک به ١٨ هزار نفر نیز به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در ارتباط با جمع‌آوری و بازیافت زباله‌ها مشغول کار هستند.
63مصوبه برای هیچ
17دستورالعمل، 3 اساسنامه، 40مصوبه و 3قانون بالادستی. جالب است بدانید همه این موارد (در مجموع 63مصوبه) در سطوح مختلف ملی و محلی برای پسماند و بازیافت شکل گرفته است، اما نه روستاها و شهرهای کشور که در کلانشهرها نیز مدیریت پسماند معنایی جز سوزاندن و دفن ندارد تا تبعات جدی عرصه بازیافت هر روز و هر شب، مخاطره‌ای جدی برای محیط‌زیست کشور باشد. در جدول ذیل به مهم‌ترین مصوبات در عرصه پسماند و مدیریت آن تا بازیافت اشاره می‌شود.
