ریشه‌شناسی واژه تقویم
تقویم در هر زبانی با یک ریشه خاص معنی گرفته است
واژه تقویم از kalendae گرفته شده است. این اصطلاح به معنی نخستین روز ماه در تقویم رومی است که مربوط به فعل «calare» صدا کردن می‌شود و اشاره به «صدای»ماه نو در نخستین‌باری که دیده می‌شود، دارد. تقویم در زبان با نام calendarium شناخته می‌شود که به معنای «دفتر حساب یا ثبت نام» است زیرا در آن حساب‌ها تسویه و بدهی‌ها در تقویم‌های هر‌ماه جمع‌آوری می‌شد، اما این اصطلاح لاتین در فرانسه باستان باعنوان calendier و از آنجا در انگلیسی میانه با عنوان calender در قرن سیزدهم پذیرفته شد.
ریشه فارسی
در لغتنامه دهخدا معانی مختلفی برای تقویم آمده است؛ از جمله محاسبه کردن وقت‌ها، اوراقی چند که در آن حرکات کواکب و تأثیرات آن را نویسند و گاهشمار. در قرآن تقویم به معنی اندازه، تناسب، تعدیل و ترکیب آمده است. در تفسیر تاریخ طبری نیز می‌خوانیم: «از بهر آن گفت فی احسن تقویم که آنگه که آدم را بیافرید، هیچ خلق بر پشت زمین نبود نیکوتر از آدم، از بهر آنکه خدای عزوجل او را به ید خویش بیافرید و ید این جایگاه قدرت است.» در تفسیر نمونه زیر این آیه آمده است: «تقویم به معنی درآوردن چیزی به‌صورت مناسب و نظام معتدل و کیفیت شایسته است.»
اصطلاح نجومی
تقویم در اصطلاح نجومی، مجموعه‌ای از اصول و قوانین است که برای تنظیم زمان و تطبیق سال حقیقی (مدت یک دور کامل زمین به دور خورشید) با سال مجازی (زمانی که انسان‌ها در محاسبه سال و تقسیمات آن در تقویم به‌کار می‌برند) و چگونگی تقسیم آن به بخش‌های کوچک‌تر، جهت انجام امور کشاورزی، مالی، آیینی، اجتماعی، زناشویی، شرعی و انجام فرایض دینی مورد استفاده قرار می‌گیرد و در زبان فارسی با کلمه «گاهشماری» و در شکل مدون آن با «گاهنامه» مترادف است. در متون قدیمی، کتیبه‌ها و دیوارنوشته‌ها واژه‌هایی مانند «معرفه المواقیت» و «دفتر السنه» نیز دیده می‌شود که به تقویم یا گاهشمار باز می‌گردد.
