ادامه نهضت برای ریشه‌کنی بی‌سوادی

محمد سرابی | روزنامه‌نگار

بعد از نزدیک به یک قرن برپایی مدارس و تشکیل کلاس‌های درس، آیا در ایران 1404هنوز هم کسانی هستند که بی‌‎سواد باشند؟ در سال‌های دهه60 بی‌سوادی یک معضل بود و تا سال‌های دهه70 هم این مشکل ادامه داشت اما مدتی است که دیگر مسئولان و رسانه‌ها از بی‌سوادی چیزی نمی‌گویند. بی‌سوادی ریشه‌کن شده است یا ما از آن بی‌خبر هستیم؟ در گفت‌وگو با یکی از مدیران نهضت سوادآموزی درباره میزان و معیار‌های بی‌سوادی، آمارهای تازه‌ای کسب کرده‌ایم؛ آمار‌هایی که براساس آن می‌توان ادعا کرد توانایی خواندن و نوشتن ایرانی‌ها شرایط بحرانی‌ای ندارد.

معیار بی‌سوادی
اواخر آبان1404 مدیرکل دفتر توانمندسازی زنان و خانواده سازمان بهزیستی کشور گفت:«30درصد زنان سرپرست خانوار تحت پوشش بهزیستی، بی‌سواد هستند.» یک هفته بعد، اوایل آذر‌ماه نشست مشترکی بین بهزیستی و نهضت سواد‌آموزی برای رسیدگی به وضعیت ۱۹ هزار زن سرپرست خانوار زیر ۵۰ سال بی‌سواد و کم‌سواد برگزار شد. براساس این اخبار، از هر 3زن یک نفر بی‌سواد است. این همه بی‌سواد حتی در گروه زنان نیازمند و سرپرست خانوار هم خیلی زیاد به ‌نظر می‌آید.مهدی نامجومنش، مدیرکل نظارت، سنجش و ارزیابی سازمان نهضت سوادآموزی در گفت‌وگو با همشهری ‌‌می‌گوید:«برداشت‌های متفاوت از بی‌سوادی اهمیت زیادی دارد. برخی نهاد‌ها بی‌سوادی را به شکل دیگری می‌بینند. مثلا از اشخاص سؤال می‌کنند که سواد دارند یا خیر؟ در فرهنگ امروزی ما گاهی تحصیلات پنجم ابتدایی یا زیر دیپلم بی‌سوادی تصور می‌شود. در نتیجه کسانی که زمانی مدرسه رفته‌اند ولی سال‌هاست که چیز زیادی نخوانده‌اند هم خود را بی‌سواد معرفی می‌کنند. به همین دلیل، آمار‌هایی که این نهاد‌‌ها به‌دست می‌آورند با آمار‌های نهضت تفاوت دارد.»  نامجومنش تأکید می‌کند: «تعریف سواد، توانایی خواندن، نوشتن و حساب کردن با 4عمل اصلی است. دوره سوادآموزی در نهضت سوادآموزی هم برابر سوم ابتدایی است و هر کسی که مدرک سوم ابتدایی داشته باشد، باسواد محسوب می‌شود. برخی اشخاص در کلاس چهارم یا پنجم مدرسه مردود شده‌اند، ترک تحصیل کرده و دیگر در معرض خواندن و نوشتن قرار نگرفته‌اند. این افراد بی‌سواد محسوب نمی‌شوند و لازم نیست به آنها دوباره الفبا را یاد بدهیم بلکه با شرکت در کلاس‌های جبرانی و تحکیم، دوباره توانایی لازم را به‌دست می‌آورند.» به‌گفته او، اکنون کد ملی هر شخص نشان می‌دهد که تا چه سطحی در مدرسه درس خوانده است. در سرشماری سال1405 که به شیوه ثبتی برگزار می‌شود، با همین روش می‌توان میزان بی‌سوادی را با دقت بیشتری معین کرد.

زندانیان و سرباز‌ان
در ایران پس از گسترش مدارس در همه نقاط مسکونی، طرح‌های سوادآموزی برای گروه‌های خاص مانند زندانیان و سربازان هم اجرا شد. بررسی تعداد این کلاس‌ها نشان می‌دهد که توانایی خواندن و نوشتن چقدر در میان این گروه‌های خاص رایج شده است. نامجومنش به همشهری می‌گوید:« زمانی در مراکز آموزشی نظام وظیفه کلاس‌های درس تشکیل می‌شد. به‌خاطر دارم که در سال‌های دهه70 در یک پادگان 5کلاس 30نفره تشکیل شده بود. یعنی 150سرباز بی‌سواد در یک مرکز آموزش بزرگ وجود داشت. اما الان شاید سالانه 50سرباز بی‌سواد هم نداشته باشیم.» در زندان‌‌ها هم تعداد بی‌سواد‌ها کم شده است. او بیان می‌کند:«امسال تعداد زندانیان بی‌سواد که در کل ندامتگاه‌ها ثبت‌نام کرده‌اند فقط 1800نفر بود.» مدتی پیش عبدالرضا فولادوند، رئیس سازمان نهضت سوادآموزی از فعالیت پایگاه‌های سوادآموزی در مدارس خبر داد و گفت: از ۴۵سال پیش، نرخ باسوادی از ۴۷.۵ به ۹۷.۵ درصد رسیده است. با کاهش تعداد بی‌سوادان، روند جذب «آموزش‌دهنده»‌ هم در نهضت سوادآموزی متوقف شده است. به‌گفته نامجومنش، نهضت اکنون حدود 28هزار آموزش‌دهنده دارد اما سالانه فقط بین 10تا 15هزار آموزش‌دهنده نیاز است که خود از کاهش بی‌سوادان حکایت می‌کند.