به‌دنبال تعادل بین مرکز و حاشیه شهر

محمد سرابی-روزنامه‌نگار

مناطق مسکونی حاشیه شهر‌ها گاهی مکمل بازار مسکن هستند و بخشی از جمعیت را در خود جای می‌دهند؛  اما برخی اوقات این حاشیه‌ها با وجود جمعیت زیاد خود، بیشتر حاکی از نوعی بحران سکونت هستند. شهردار‌ی‌های جهان طرح‌هایی برای ایجاد تعادل میان حاشیه‌ها و مرکز شهرها دارند تا سکونت در 2نقطه را استاندارد‌سازی‌ کنند؛ اما اجرای این طرح‌ها به سادگی ممکن نیست.

کشور استرالیا
 شهر ملبورن


   رانندگی طولانی از ویلا تا شهر
گسترش شهرک‌ها در حاشیه کلانشهر‌های استرالیا آنقدر زیاد بوده که بعضی از آنها به کلی از خدمات شهری دور افتاده‌اند. این شهرک‌ها و مناطق مسکونی پراکنده از امکانات پزشکی و آموزشی زیادی برخوردار نیستند و جمعیت آنها هم به اندازه‌ای نیست که برای سرمایه‌گذاران جذاب باشد. قیمت خانه در حاشیه شهر خیلی کمتر از مرکز آن است و طبیعتا خانواده‌های جوان ترجیح می‌دهند که به سراغ این خانه‌های دورافتاده بروند. رشد جمعیت ملبورن به نسبت دیگر شهر‌های استرالیا زیاد است و الگوی توسعه شهری این است که ساکنان مناطق حاشیه‌ای حداکثر در 20دقیقه بتوانند خودشان را به شهر برسانند. شبکه قطار‌های حومه شهر و همینطور مترو امکان دسترسی به مرکز این شهر 5میلیون نفری را فراهم می‌کند اما کسانی که در حاشیه شهر زندگی می‌کنند باز هم باید تا ایستگاه قطار رانندگی کنند. رفت‌وآمد بین خانه‌ حاشیه شهر و مرکز شهر با خودروی شخصی گاهی یک ساعت یا بیشتر طول می‌کشد.

   طبقه کمتر یا بلند مرتبه‌سازی‌؟
رویکرد کلی شهرسازی در شهری مانند ملبورن «تراکم کمتر» است. خانواده‌ها خانه‌های ویلایی را می‌پسندند و سازندگان خصوصی واحد‌های مسکونی هم کمتر تمایل به ساخت مجتمع‌های بزرگ چند طبقه دارند. قوانین شهرداری ملبورن نیز از تراکم کمتر حمایت می‌کند. از سال‌های 1970میلادی موضوع پراکندگی بیش از حد در حاشیه ملبورن مطرح شده بود و بعضی معمار‌ان درباره آن اخطار داده بودند. اکنون شهرداری ملبورن طرح‌های بلند مرتبه‌سازی‌ را بیشتر مورد توجه قرار داده است ولی بر یک اصل همیشه تأکید دارد. برج‌ها و مجتمع‌های مسکونی انبوه باید حتما در نزدیکی ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی ساخته شوند تا خودرو‌های ساکنان باعث ترافیک در خیابان‌ها نشود.

کشور غنا
 شهر آکرا

   کمبود امکانات بهداشتی در حاشیه شهر
هزینه مسکن در پایتخت کشور غنا در قاره آفریقا دائما بیشتر می‌شود. در چند سال گذشته قیمت خانه‌ها در شهر آکرا آنقدر زیاد شد که بخشی از جمعیت شهر به حاشیه‌ها نقل مکان کردند. افزایش قیمت‌ها از سال 2021شروع شد ولی حقوق‌ها زیاد نشد. وقتی تورم در سال 2022شدت گرفت مهاجرت به حاشیه‌ پایتخت آغاز شد اما محله‌های جدید که نزدیک یک کیلومتر از شهر فاصله دارند، از امکانات اولیه بهداشتی مانند آب سالم و فاضلاب هم محروم هستند. بخشی از خانه‌های فقیرنشین درون آکرا هم فقط اتاقک‌هایی با دیوار‌های چوبی و پلاستیکی هستند. وقتی کرایه‌ها زیاد می‌شود و دولت هم مانع ساخت اتاقک‌ها باشد، ساکنان راهی به جز مهاجرت به حاشیه‌ شهر ندارند. جمعیت بخش مرکزی شهر 200هزار نفر است درحالی‌که جمعیت حومه آن با شهر‌های حاشیه‌ای به 3میلیون نفر و بیشتر هم می‌رسد.

   جلب نظر بخش خصوصی
دولت چندبار طرح‌هایی برای ساخت مسکن اجتماعی اجرا کرده؛ اما مشکل حل نشده است. امکان انتقال مهاجران به روستا‌ها هم وجود ندارد زیرا کشاورزی در اثر آلودگی محیط‌زیست و گرانی آب و کود آسیب دیده است. طرح دولتی یارانه اجاره‌بها هم نتوانست کمکی به ساکنان شهر کند و مهاجرت‌ها بیشتر شد. در مقابل شهرداری آکرا تأکید کرده است که باید از بخش خصوصی برای رفع مشکل کمبود مسکن در شهر کمک گرفت. در سال 2019شهرداری اقداماتی برای جلب مشارکت سرمایه‌گذاران خصوصی و خارجی انجام داده بود اما بحران کرونا باعث توقف آن شد. رفت‌وآمد در شهر آکرا و حاشیه آن به مینی‌بوس‌های کوچک خصوصی وابسته است که در زبان محلی «ترو‌ ترو» نامیده می‌شوند؛ ولی افزایش قیمت بنزین در سال‌های اخیر به کرایه‌ آنها هم اضافه کرده است.