نوادگان بادگیرها

مهیار زاهد

شاید بسیاری از مردم ایران کولر آبی را ساخت کشورهای دیگر بدانند اما این تصوری است اشتباه و این اختراع ایرانی، ریشه ملی هم دارد. کولرهای سنتی ایران همان بادگیرهای سنتی چند هزار سال پیش هستند که شاخص‌ترین آن بادگیرهای یزد، اقلیم گرم جنوب و نواحی مرکزی کشور است؛ خلاقیت منحصر به فرد و آمیخته با معماری اصیل که کویرنشینان برای دمی آسودن از گرمای سوزان با خلاقیت و محاسبه هوشمندانه ارتفاع و جهت باد اختراع کردند و بر بام خانه‌ها، آب‌انبارها و دهانه معدن‌ها جهت تهویه هوا استفاده می‌کرده‌اند. بادگیرهای ایرانی اجداد کولرهای آبی هستند که تا قبل از اختراع کولرهای آبی استفاده می‌شده است البته با این تفاوت که آنها اجدادی کم‌مصرف بوده‌اند و با کرم باد و بخشش آسمان چهارگوشه عمارت‌ها را بهاری می‌کردند و نوادگان هزینه‌ساز آنها یعنی همین کولرها که ‌خصوصیات مصرف‌گرایی نسل نو را به‌ارث برده‌اند شاید این روزها با جیره‌بندی آب و برق باید به نسل‌های قبل بازگردند که هرچه قدیمی‌تر باشی انگار ماندگارتری.

سیر تا پیاز کولرهای آبی

کولرهای آبی مانند بسیاری از لوازم و تجهیزات دیگر براساس نوع کاربری و استفاده انواع مختلفی دارند. کولرهای آبی متحرک که قابلیت جابه‌جایی دارند. مخزن این کولرها به‌صورت دستی یا با اتصال مستقیم به شیلنگ و شیر آب پُر می‌شوند. کولر آبی ثابت که متداول‌ترین نوع کولر آبی است و به‌خاطر ابعاد بزرگش روی پشت بام، در تراس یا حیاط نصب شده و هوای خنک را از طریق کانال کشی منتقل می‌کند. نحوه خنک کنندگی هوا در کولرهای آبی ثابت به دو مدل معمولی (پوشال) و سلولزی تقسیم می‌شود.

ریزش آب روی پوشال‌ها و عبور هوا از میان پوشال‌های خیس در کولر آبی معمولی باعث خنک‌شدن هوا می‌شود البته پیوستگی پوشال‌ها بعد مدتی از بین می‌رود که باعث کاهش راندمان خنک‌کنندگی فضا می‌شود؛ در مقابل، پوشش سلولزی به جای پوشالی در مدل دیگر کولرهای آبی ثابت به‌دلیل پیوستگی، لایه‌های منظم و موج‌دار و یکنواختی حجم سلولزی، هوا را 2 تا 3 درجه سانتی‌گراد بیشتر از کولرهای پوشالی خنک می‌کند. کولر آبی با فن هوادهی، مستقیما در محل پنجره جا‌سازی‌ می‌شوند.

روش هوادهی آن مستقیم و بدون امکان عبور هوا از کانال است. قیمت این کولرها تقریبا نصف قیمت کولر‌های آبی رایج است اما باید برای جذب هوای آزاد در فضای بیرونی ساختمان نصب ‌شوند. بد نیست بدانید که کولرهای آبی از نظر محل و نحوه هوادهی به 2دسته هوادهی از بالا و دسته‌ای که دهانه هوای خروجی یا کانال هوادهی آنها در یکی از اضلاع کناری کولر آبی قرار گرفته‌اند تقسیم می‌شوند که البته حالت اول مناسب‌ترین انتخاب به‌دلیل امکان خنک‌کردن هوای ورودی از هر چهار جهت کولر و امکان نصب در بالکن یا تراس واحدهای مسکونی است.

خنکای کولرهای ایران در دیگر کشورها

کشورهایی مانند عراق، افغانستان، سودان، ترکیه، اردن و ایتالیا از طرفداران کولر آبی ساخت ایران هستند. قریب به 800هزار دستگاه کولر آبی براساس آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت در کشور تولید می‌شود. براساس آمارها 147میلیون دلار، ارزش صادرات کولر آبی در سال 1395بوده در حالی که صادرات 524و 106تنی پمپ کولر آبی از اطلاعات منتشرشده گمرک در 11‌ماه منتهی به بهمن‌ماه سال 1395و یک‌ماه نخست سال1396به کشورهایی مانند ارمنستان، افغانستان، عراق، کویت، اردن، سودان و امارات‌متحده عربی بوده است، هرچند بیش از 90درصد کولرهای آبی ایران به کشور عراق صادر می‌شوند.

البته در سال‌های اخیر دلایلی چون ساخت کولر‌های آبی‌ مشابه و بعضا با قابلیت‌های بیشتر توسط دیگر کشورها، نوسان قیمت، بالابودن تعرفه مواداولیه، عدم‌نظارت صحیح بر کیفیت کالا، نقدینگی، تأمین منابع مالی، عدم‌بهره‌برداری لازم از توان تولیدی، نبود برنامه برای هوشمندسازی و استفاده از زیرساخت‌های الکترونیکی در محصولات صادراتی، عرضه و صادرات کولر آبی را دچار مشکل کرده است.