بن‌بست فشار حداکثری

حسام رضایی؛  روزنامه نگار

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا بامداد دیروز، چهارشنبه و تنها ساعتی پیش از دیدار با نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در واشنگتن، با امضای یک بخشنامه دستور لازم  به نهادهای دولتی برای اعمال شدیدتر سیاست فشار حداکثری علیه ایران را صادر کرد. هر چند این دستور حاوی تحریم تازه‌ای نیست و صرفا قرار است نماد اراده دولت آمریکا برای وارد کردن حداکثر فشار به ایران در جهت کاهش فروش نفت و مجموع درآمد ایران باشد، لیکن برآیند حاصل از فشار حداکثری در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ نشان از بی‌نتیجه‌ماندن این سیاست داشت؛ به‌نحوی که بسیاری از سران دولت آمریکا بعدها اذعان کردند که فشار حداکثری یک سیاست شکست‌خورده بود.
ترامپ همزمان با امضای این یادداشت اجرایی بار دیگر ادعاهای قبلی خود مبنی بر عزم جزمش برای جلوگیری از دست یافتن ایران به سلاح هسته‌ای را تکرار کرد و مدعی شد که آمریکا این حق را دارد که فروش نفت ایران به سایر کشورها را متوقف کند. مواضع نامعقول ترامپ البته با واکنش مقامات ایران مواجه شد.
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، دیروز در حاشیه جلسه هیأت دولت اعلام کرد که عضویت در نهاد ان‌پی‌تی و فتوای رهبر انقلاب مبنی بر حرمت تولید و استفاده از سلاح هسته‌ای، ایران را از داشتن این نوع تسلیحات پرهیز داده است. عراقچی در عین حال، فشار حداکثری را «یک تجربه شکست‌خورده» توصیف کرد که امتحان مجدد آن، بار دیگر به شکست منجر خواهد شد. همزمان، محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور نیز با تأکید بر اینکه ایران اهل جنگ نیست اما اهل دفاع از خودش است، بر حق استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای توسط همه کشورها صحه گذاشت.
در کنار مواضع مقامات کشورمان به لغزگویی اخیر ترامپ، چنانچه در ابتدای نوشتار نیز ذکر شد بسیاری از مقامات آمریکایی پیش‌تر به شکست سیاست فشار حداکثری اشاره کرده بودند. برای نمونه، ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در دولت بایدن، بهمن سال 1400گفت که دولت اول ترامپ برای بایدن مجموعه‌ای از گزینه‌های وحشتناک را باقی گذاشته است و در عین حال افزود که کارزار فشار حداکثری یک شکست فاحش بود و خلاف هر آنچه وعده داده بود، محقق شد. قریب به یک‌سال قبل از اعتراف پرایس، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه وقت آمریکا، با بی‌نتیجه خواندن رویکرد موسوم به فشار حداکثری در دولت ترامپ تصریح کرد که این رویکرد موجب بدترشدن مسائل شد، چراکه به اذعان او «ایران را به تهیه مواد لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای نزدیک‌تر کرد».
تأکید بر نتیجه معکوس سیاست فشار حداکثری توسط بلینکن، بعدها توسط رابرت مالی، نماینده سابق ویژه آمریکا در امور ایران نیز تکرار شد. مالی، خرداد سال 1401در جلسه استماعی سنای آمریکا درباره مذاکرات هسته‌ای ایران صراحتا اعلام کرد که «سیاست فشار حداکثری ترامپ منجر به محدودیت‌های طولانی و قوی بر برنامه هسته‌ای ایران نشد».
با توجه به اعتراف مقامات سابق آمریکا درباره شکست سیاست فشار حداکثری، در شرایط فعلی این انتظار به‌صورت مضاعف وجود دارد که تهدید ترامپ به تندکردن شیب تقابل دولت آمریکا با ایران، بار دیگر به دیوار هزیمت برخورد کند. ایران در طول 4سال گذشته موفق شد ارتباطاتش با کشورهای نوظهور شرقی به‌خصوص چین و روسیه را عمیق کند و شرکایش را از حالت تاکتیکی به وضعیت راهبردی مبدل سازد.
امضای توافق راهبردی ایران با روسیه و پیش‌تر با چین یا عضویت کشورمان در سازمان‌های بینا‌دولتی نظیر بریکس و شانگهای، نشانه‌هایی از سیاست خارجی متکی بر بهره‌مندی حداکثری از ظرفیت‌های کشورهای بلوک شرقی/ جنوبی است که در دولت شهید رئیسی، به‌طور ویژه در دستور کار قرار گرفت و هم‌اکنون در دولت چهاردهم نیز در حال دنبال شدن است.
با توجه به تحکیم مناسبات کشورهایی نظیر ایران، چین و روسیه در اثنای جنگ در اوکراین و بعدتر در غزه و لبنان و یمن، حصول اهداف سیاست فشار حداکثری، ازجمله در تنگنا قراردادن ایران برای تمکین به خواست غرب بعید به‌نظر می‌رسد. ترامپ باید از تجارب گذشته درس بگیرد.