موزه
عبور از خط قرمز در موزه‌های خصوصی
کارشناسان میراث‌فرهنگی می‌گویند موزه‌های خصوصی، آثار هخامنشی، اشکانی و ساسانی را از بازار قاچاق خریداری می‌کنند
محمد باریکانی-روزنامه‌نگار
موزه‌های خصوصی براساس قانون می‌توانند آثار دوره صفویه به بعد را در اختیار داشته باشند؛ اما نگاهی به برخی موزه‌های کشور نظیر موزه تاریخ تجارت جندی‌شاپور مشخص می‌کند که موزه‌های خصوصی آثار دوران پیش از تاریخ، هخامنشی، ساسانی و اشکانی را نیز در اختیار دارند. موزه‌های در اختیار وزارت میراث‌فرهنگی محل نمایش آثار و اشیای تاریخی حاصل از کاوش‌های علمی باستان‌شناسی و دارای شناسنامه شیء و منشأ یافتن اثرند؛ اما موزه‌های خصوصی چنین شناسنامه‌ای در اختیار ندارند. کارشناسان میراث‌فرهنگی با تأکید بر قانون موزه‌داری کشور می‌گویند آثار چندین‌هزارساله یا از کاوش‌های باستان‌شناختی قانونی به‌دست می‌آیند که مالکیت آنها در اختیار دولت است یا حاصل حفاری‌های غیرمجاز و خریدوفروش در بازار قاچاق هستند و موزه‌های خصوصی باید منشأ آثار اینچنینی را مشخص کنند.
آثار هزاران‌ساله با منشأ نامشخص
ده‌ها اثر باستانی متعلق به هزاره‌های گذشته در موزه خصوصی جندی‌شاپور شیراز به نمایش گذاشته شده‌است. در این موزه سکه‌های هخامنشی و ساسانی، خنجرها و شمشیرهای عصر مفرغ، دستبندهای نقره ساسانی و زنگوله پیش از میلاد و مجسمه گاو عصر مفرغ به همراه مجسمه سفالی الهه ساسانی و ریتون هخامنشی و ده‌ها ظرف سفالی که متعلق به قبور یا محوطه‌های باستانی است، نگهداری می‌شود و به نمایش گذاشته شده‌است. حتی در بخش آبگینه هم شیشه‌ها و آبگینه‌های این دوره‌ها به نمایش درآمده‌است. حالا فعالان و کارشناسان میراث‌فرهنگی این پرسش را مطرح کرده‌اند که منشأ آثار در اختیار موزه‌های خصوصی کجاست. این آثار یا باید در کاوش‌های قانونی وزارت میراث‌فرهنگی استخراج شده باشند یا باید حاصل حفاری‌های غیرمجاز و خریدوفروش در بازار زیرزمینی اشیای تاریخی باشند.
موزه‌های خصوصی باید منشأ آثار هزاران ساله را بگویند
محمدرضا کارگر، مدیر سابق اداره‌کل موزه‌ها: آثار و اشیای هخامنشی، اشکانی و ساسانی متعلق به دولت است و افراد حقیقی نمی‌توانند آنها را نگهداری کنند. دوره‌ای در ایران حفاری تجاری وجود داشت و خریدوفروش آثار باستانی مشکلی نداشت؛ بنابراین افراد حقیقی یا موزه‌های خصوصی که اشیای باستانی در اختیار دارند، باید اعلام کنند این آثار براساس چه روندی به دست‌شان رسیده و اثبات شود آثار حاصل خریدوفروش در بازار زیرزمینی نبوده‌اند. آثار باستانی در اختیار موزه‌های خصوصی احتمالا از 2مسیر به آنها رسیده‌است؛ یا از گذشته‌های دور در اختیار بوده یا حاصل حفاری‌های قاچاق هستند. به همین دلیل موزه‌های خصوصی ازجمله موزه جندی‌شاپور باید اثبات کنند آثار هزاران‌ساله‌شان حاصل قاچاق نبوده است.
آثاری که باید منشأ آنها مشخص شود
یکی از مدیران وزارت میراث‌فرهنگی به شرط حفظ نام خود، درباره آثار هخامنشی، ساسانی و عصر مفرغ در اختیار موزه‌های خصوصی و موزه جندی‌شاپور فارس به همشهری می‌گوید: موزه‌های خصوصی نباید اشیای زیرخاکی داشته باشند. اگر این موزه‌ها دارای اشیای باستانی باشند، باید فهرست مصور اموال و اطلاعات آثارشان را به‌طور کامل به وزارت میراث‌فرهنگی ارائه کنند؛ چون دراختیارداشتن آثار هخامنشی، ساسانی و عصر مفرغ در موزه‌های خصوصی غیرقانونی است و مجوزی که وزارت میراث‌فرهنگی به آنها داده، فقط نمایش اشیای مجاز دوره صفوی به بعد است. بنابراین باید منشأ آثار باستانی در اختیار موزه‌های خصوصی ازجمله موزه تاریخ تجارت جندی‌شاپور بررسی و مشخص شود که این آثار چگونه به این موزه‌ها رسیده‌است، وگرنه براساس قانون آثار باستانی هزاران‌ساله در اختیار موزه خصوصی جندی‌شاپور یا هر موزه خصوصی دیگر باید به نفع وزارت میراث‌فرهنگی توقیف شود.
