گام‌های تاریخی ایران در اوراسیا

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

رئیس دولت چهاردهم در حالی در هفتمین سفر خارجی خود به تاجیکستان رفت که نخستین سفر منطقه‌ای مسعود پزشکیان به اوراسیا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چراکه رئیس‌جمهور پس از دوشنبه راهی مسکو خواهد شد تا در جریان رایزنی‌های روسای‌جمهور ایران و روسیه، توافقنامه همکاری راهبردی 2کشور نهایی شود.
رایزنی‌های روسای‌جمهور ایران و تاجیکستان در شرایطی است که اگرچه مناسبات تهران و دوشنبه طی دهه‌های اخیر با فرازونشیب‌هایی همراه بوده، اما 2کشور طی بیش از 3سال‌گذشته گام‌های مؤثری در راستای گسترش روزافزون همکاری‌های دوجانبه برداشته‌اند که گواه آن، افزایش حجم مبادلات اقتصادی طرفین از حدود 140میلیون دلار در سال1400 به 340میلیون دلار در سال‌جاری است؛ یعنی چیزی در حدود سه‌برابر.
در نهمین روز خردادماه1401بود که امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان پس از حدود 9سال و بعد از سفر شهریورماه1400 شهید رئیسی به دوشنبه، در رأس هیأتی بلندپایه وارد تهران شد و با مقام‌های ارشد ایران دیدار و گفت‌وگو کرد؛ سفری که علاوه‌بر امضای 17سند همکاری در جریان آن، موجب شد 2طرف دوران تازه‌ای از مناسبات و همکاری‌های دوجانبه و منطقه‌ای را آغاز کنند. از آن زمان تاکنون مراودات دیپلماتیک میان تهران و دوشنبه به‌صورت مستمر ادامه داشته و سفر پزشکیان به دوشنبه، آن‌هم پیش از حضور در مسکو، از عزم 2طرف برای گسترش روزافزون همکاری‌ها در حوزه‌های مختلف حکایت دارد.


اهداف سفر به دوشنبه و مسکو
رئیس‌جمهور پیش از پرواز به‌سوی تاجیکستان، به تشریح اهداف این سفر پرداخت که مهم‌ترین محورهای آن را در ادامه می‌خوانید:
  این سفر براساس اهداف و سیاست‌های دولت در گسترش روابط با همسایگان انجام می‌شود.
  تلاش می‌کنیم روابط‌مان را با همسایگان روزبه‌روز عمق ببخشیم.
  افزایش تعامل‌ها با تاجیکستان در حوزه کشاورزی، صنعت، تجارت و حمل‌ونقل از برنامه‌های سفر به این کشور است.
  توسعه روابط در قالب امضای سند همکاری با تاجیکستان ازجمله اهداف این سفر است.
  در سفر به روسیه نیز سند جامع همکاری‌های راهبردی میان 2کشور امضا می‌شود.
  این توافقنامه شامل توسعه همکاری‌ها در بخش اقتصادی، علمی، صنعتی، کشاورزی، فرهنگی و امنیتی است.
  ایران امضای سند همکاری‌های راهبردی با دیگر کشورهای همسایه را نیز در دستورکار دارد.
  به‌دنبال افزایش ارتباطات، تبادل تجربیات و توسعه همکاری‌های منطقه‌ای هستیم.
  درصورت تحقق این مهم فشارهایی که آمریکا علیه کشورهای منطقه اعمال می‌کند، خنثی خواهد شد.

همراهان پزشکیان
سفر 3‌روزه رئیس‌جمهور به تاجیکستان و روسیه در شرایطی انجام می‌شود که با توجه به اهداف و دستورکارهای متنوع این 2سفر راهبردی، تعداد قابل‌توجهی از مقام‌های دولتی و همچنین جمعی از فعالان بخش خصوصی، پزشکیان را همراهی می‌کنند.
  عباس عراقچی، وزیر امور خارجه
  فرزانه صادق، وزیر راه‌وشهرسازی
  محمدرضا صالحی‌امیری، وزیر میراث‌فرهنگی
 عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو
  عبدالناصر همتی، وزیر اموراقتصادی و دارایی
  محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت
  غلامرضا نوری‌قزلجه، وزیر جهادکشاورزی
  محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی‌اتمی
  محمدرضا فرزین، رئیس‌کل بانک مرکزی

همکاری‌های روبه‌توسعه  تهران-دوشنبه
 ایران و تاجیکستان طی بیش از 3سال گذشته چیزی ‌ حدود 44سند همکاری امضا کرده‌اند.  اسناد همکاری حوزه‌های متنوع سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را دربرمی‌گیرد.
  طی بیش از 3سال گذشته، 4سفر در سطح عالی میان 2طرف انجام شده‌است.
  تهران و دوشنبه طی سال‌های اخیر در چارچوب‌ سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای، مانند «شانگهای» نیز همکاری داشته‌اند.
  اشتراکات فرهنگی، تاریخی و زبانی و همچنین دغدغه‌های مشترک، زمینه‌ساز گسترش روزافزون مناسبات 2طرف شده‌است. ‌



دلایل اهمیت توسعه روابط ایران و تاجیکستان
 گسترش مناسبات دوجانبه در حوزه‌های مختلف، برای تهران و دوشنبه اهمیت ویژه‌ای دارد.
  تاجیکستان به‌عنوان کشوری درحال‌توسعه و محصور در خشکی، برای توسعه مناسبات با ایران اهمیت ویژه‌ای قائل است.
  ایران از اصلی‌ترین مسیرهای دسترسی تاجیکستان به آب‌های آزاد به‌شمار می‌رود.
  دسترسی به بندر چابهار نه‌تنها برای تاجیکستان بلکه برای دیگر کشورهای آسیای مرکزی نیز اهمیت راهبردی دارد.
   اهمیت ژئوپلیتیک آسیای مرکزی، اهمیت نقش‌آفرینی ایران در این حوزه را دوچندان کرده‌است.
  تهران و دوشنبه دغدغه‌های امنیتی مشترکی، به‌ویژه در زمینه فعالیت گروه‌های تروریستی تکفیری، دارند.
  توسعه مناسبات با تاجیکستان به‌عنوان پل تاریخی ارتباط ایران با قفقاز و اوراسیا برای تهران اهمیت ویژه‌ای دارد.

رویکردهای فرهنگی
توسعه همکاری‌های فرهنگی-گردشگری میان ایران و تاجیکستان از مهم‌ترین دستورکارهای سفر پزشکیان به دوشنبه است که در ادامه به بخشی از آنها اشاره می‌شود.
  پیگیری اجرای تفاهم لغو روادید بین 2کشور از طریق مرز‌های زمینی و هوایی
  توسعه همکاری‌های مشترک در زمینه گردشگری سلامت
  نهایی‌سازی توافق‌های متنوع دوجانبه در حوزه میراث‌فرهنگی و گردشگری
  افتتاح پژوهشگاه فرهنگ فارسی تاجیکی
  رایزنی با محوریت تقویت اشتراکات فرهنگی، تاریخی و زبانی با هدف توسعه تعامل‌های چندوجهی ایران و تاجیکستان

پرونده‌های سیاسی روی میز
  تبادل‌نظر درباره ایجاد چارچوب‌های جدید همکاری در سطوح مختلف
  بررسی روندها و تغییرات ژئوپلیتیک در آسیای مرکزی
  تقویت همگرایی تهران-دوشنبه در مواجهه با دغدغه‌های امنیتی مشترک
  رایزنی درباره افغانستان
  هم‌افزایی در چارچوب همکاری‌های منطقه‌ای و چندجانبه

جنبه‌های اقتصادی سفر پزشکیان
  13تفاهمنامه همکاری میان ایران و تاجیکستان در نشست فعالان اقتصادی 2کشور به امضا رسید.
  گفته می‌شود حدود ۲۰سند همکاری در تاجیکستان امضا می‌شود که بخش مهمی از آنها در حوزه اقتصادی است.
  تهران و دوشنبه می‌کوشند مسیر تحقق چشم‌انداز 500میلیون دلاری در مبادلات تجاری را هموار کنند.
  همکاری‌های حوزه گمرک و استاندارد از بخش‌های مورد توجه 2طرف در این سفر خواهد بود.
  تاجیکستان از مشتریان خدمات فنی و مهندسی ایران به شمار می‌رود.
  تهران و دوشنبه در حوزه فناوری‌ها و تکنولوژی‌های جدید نیز وارد دوران تازه‌ای از همکاری‌های دوجانبه می‌شوند.
  2کشور در حوزه انرژی و نیروگاهی مصمم به توسعه همکاری‌ها هستند.
  ایران و تاجیکستان با امضای تفاهمنامه‌های مشترک، مسیر توسعه سرمایه‌گذاری‌ها را تسهیل می‌کنند.
  تسهیل فعالیت بخش خصوصی از رویکردهای مشترک 2کشور است.

دیدار تاریخی پزشکیان و پوتین

«روابط تهران و مسکو به سطح مشارکت راهبردی ارتقا می‌یابد»؛ این جمله‌ای است که اخیرا دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین درباره اهمیت راهبردی سفر پزشکیان به مسکو بیان کرده‌است. این در حالی است که نهایی‌سازی توافقنامه جامع راهبردی ایران و روسیه مهم‌ترین دستورکار این سفر است.
  امضای توافقنامه راهبردی ایران و روسیه مسیر توسعه همه‌جانبه مناسبات را هموار می‌کند.
  با امضای این توافقنامه، همکاری‌های 2طرف در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و دفاعی بیش‌ازپیش تسهیل می‌شود.
  دیدار پزشکیان و پوتین از برنامه‌های کانونی این سفر به شمار می‌رود.
  رئیس‌جمهور ایران با نخست‌وزیر روسیه نیز دیدار خواهد کرد.
  حضور در جمع تجار و صنعتگران روسی از دیگر دستورکارهای سفر پزشکیان به روسیه است.
  تقویت همگرایی تهران-مسکو در تحولات بین‌المللی از رویکردهای ویژه این سفر است.
  گسترش بیش‌ازپیش همکاری‌های پولی و بانکی از اولویت‌های مهم این سفر خواهد بود.