بازگشت به زندگی زیر سایه قانون

زینب زینال‌زاده - حمیدرضا بوجاریان| خبرنگار:

منطقه 5

کوچه «بهارستان» در حاشیه بزرگراه همت به دلیل وجود مرکز «درمان و مهارت‌آموزی و اشتغالزایی بهاران» شهرت خاصی دارد و اینجا پنجره امید خیلی از خانواده‌هایی است که عضو معتاد دارند؛ یعنی افرادی طبق تبصره 2 ماده 16 قانون مبارزه با موادمخدر، پس از دستگیری به اینجا منتقل می‌شوند و پس از گذراندن دوره درمان که 3تا 6 ماه طول می‌کشد می‌توانند به کانون خانواده و جامعه بازگردند. به گفته مدیرعامل مؤسسه «مهراندیشان آفاق» و مدیرعامل مراکز بهبودی اقامتی استان تهران، این مرکز در حوزه درمان اعتیاد به مدت 3 سال متوالی صدر‌نشین بوده است؛ چرا که تعداد قابل توجهی از معتادان پس از انتقال به این مرکز تحت درمان اولیه قرار گرفته و بعد از مهارت‌آموزی آنجا را ترک کرده و مشغول کار و زندگی می‌شوند. به گفته دولتی، حدود220 مرکز بهبودی اقامتی در استان تهران تحت نظارت سازمان بهزیستی وجود دارد که به مراکز ماده 15 قانون مبارزه با موادمخدر، یعنی افراد خود معرف و تبصره 2 ماده16 قانون مبارزه با موادمخدر یعنی معتادان متجاهر، خدمات ارائه می‌دهند. گفت و گوی  ما با  «یوسف دولتی» مدیر عامل این موسسه در پی می آید.



غربالگری معتادان چگونه انجام می‌شود؟ 

ویزیت پزشکی، آزمایش اعتیاد، خدمات مددکاری و روان‌شناسی، تشخیص بیماری‌های خاص، تعیین صغر سنی و کهولت سنی، در مرحله غربالگری انجام می‌شود و براساس دستور و تشخیص تیم پزشکی و درمانی، معتادان با توجه به شرایطی که دارند به مراکز بهبودی اقامتی منتقل می‌شوند. 

انجام این کارها چه ضرورتی دارد؟ 

بعضی معتادان متجاهر به دلیل استفاده از وسایل و ابزار مشترک، به بیماری‌های واگیر مانند «ایدز» و «هپاتیت» مبتلا می‌شوند و نگهداری آنها در کنار سایر معتادان کار درستی نیست. بنابراین در غربالگری توسط کارشناسان مجرب افراد بیمار شناسایی و به مراکز درمانی ویژه این گروه هدف، منتقل و سایر معتادان هم برای درمان و گذراندن دوره پاکی و بهبودی پایدار به مراکز اقامتی انتقال داده می‌شوند. همچنین برخی از معتادان به دلیل کهولت سن، برای ترک، نیاز به دارودرمانی دارند و عده‌ای هم باید روان‌درمانی شوند. این افراد از یکدیگر تفکیک و به مراکز ویژه منتقل می‌شوند. 

معتادان چه مدت باید در مرکز بمانند؟ 

معتادان متجاهر به اختیار خود وارد مراکز بهبودی اقامتی نمی‌شوند که هر زمان دوست داشته باشند آنجا را ترک کنند. البته دوره درمان اولیه معتادان ماده 15، یعنی معتادان خود معرف، طبق دستورالعمل از 28 روز تا 3 ماه است و معتادان تبصره 2 ماده 16، یعنی معتادان متجاهر با دستور مقام قضایی از 3 تا 6 ماه است و پس از تأیید تیم درمان و دستور مقام قضایی می‌توانند از مراکز ترخیص شوند، اما در صورت تمایل می‌توانند به مدت6 تا 9 ماه در مراکز بمانند و مشغول حرفه‌آموزی شوند. 

کدام گروه‌های سنی در مراکز بهبودی اقامتی پذیرش می‌شوند؟ 

طبق قرارداد درمانی، معتادان ماده 15 از 18 تا 60 سال و معتادان تبصره 2 ماده 16 از 18 تا 65 سال در این مراکز پذیرش می‌شوند. 


پذیرش قوانین و مسئولیت‌پذیری

معتادان پس از غربالگری و پذیرش در مراکز بهبودی اقامتی، وسایل شخصی همراه‌شان را تحویل می‌دهند و مسئولان این مراکز تا زمان ترخیص موظف هستند، وسایل را داخل قفسه‌های کوچک بخش امانت‌داری نگهداری کنند. افراد پس از وارد شدن به مراکز بهبودی اقامتی، مددجو نامیده می‌شوند. معمولاً معتادان هیچ برنامه‌ای در زندگی‌شان نداشته‌اند و همواره روزهایشان را به بطالت گذرانده‌اند. این مراکز دارای قوانینی است که همه کارها بر اساس برنامه تدوین شده انجام می‌شود و مددجویان می‌آموزند باید به قوانین احترام بگذارند و طبق قرار داد درمان و دستورالعمل‌ها را عمل کنند. 

مهم‌ترین قانون حاکم در مراکز را بهبودی اقامتی چیست؟ 

در این مراکز همه چیز براساس برنامه انجام می‌شود و مهم‌ترین آن، ساعت خواب و بیدار‌باش مددجویان است. ساعت 24 زنگ خاموشی به صدا درمی‌آید و مددجویان، ساعت 7 صبح بیدار می‌شوند. غذاخوردن، حضور در جلسات مددکاری و مشاوره، تماشای تلویزیون، حضور در محوطه باز و استعمال سیگار، حضور در کارگاه مهارت‌آموزی، ورزش، استحمام و خلاصه همه چیز براساس ساعت و برنامه‌ای که روی دیوار نصب شده است، انجام می‌شود. 

پذیرش قوانین برای مددجویان سخت نیست؟ 

روزهای اول شاید سخت باشد، اماغیرممکن نیست و به مرور زمان عادت می‌کنند و کارهایشان را طبق برنامه تدوین شده انجام می‌دهند و آموزش، تمرین و تکرار تبدیل به مهارت می‌شود. 


مسئولیت پذیری

مددجویان در مراکز بهبودی اقامتی پس از گذراندن مرحله اول که سم‌زدایی است، با اختیار خودشان انجام بخشی از کارهای مراکز را عهده‌دار می‌شوند. در این مرکز مددجویان براساس کار و وظیفه‌ای که دارند لباس ویژه بر تن می‌کنند. مددجویانی که مسئولیت خوابگاه‌ها را برعهده دارند، لباسی به رنگ کرم، مسئولان سالن‌های اصلی و ناظران لباس آبی رنگ، نیروهای آشپزخانه لباس‌های سرخابی، مددجویان که وظیفه نظافت را برعهده دارند لباس سبز رنگ و افرادی که در کارگاه خیاطی مشغول کار هستند، لباس سرمه‌ای با کاور زردرنگ می‌پوشند. به گفته دولتی، کارها چرخشی است و هر هفته، وظیفه مددجویان تغییر می‌کند. مرکز بهبودی اقامتی و مهارت‌آموزی و کارآفرینی بهاران منطقه 5 تنها مرکزی است که مددجویان براساس مسئولیت‌هایشان لباس‌های رنگی به تن می‌کنند. 

از ایده طراحی و مسئولیت دوخت لباس‌ها بگویید. 

بنده برای نخستین بار این طرح را مطرح کردم و با استقبال مددجویان مواجه شد. به گفته مددکاران و مشاوران رنگ‌های شاد علاوه بر ایجاد شادابی و نشاط، سبب افزایش امید به زندگی می‌شود و برای همین، پارچه‌های رنگی خریدیم و لباس‌ فرم مددجویان را دوختیم. لباس‌ها توسط توان‌جویانی که در کارگاه خیاطی مرکز مشغول کار هستند، دوخته می‌شود. البته اکنون در این مرکز کارگاه خیاطی فعال است و به‌زودی کارگاه کفاشی و سایر حرفه‌ها هم راه‌اندازی می‌شود. همه لباس‌ها و ملحفه و روبالشی مرکز در کارگاه خیاطی و توسط خود مددجویان دوخته می‌شود و قصد داریم این طرح را در 220 مرکز بهبودی اقامتی استان تهران اجرایی کنیم. 

کار کردن در این مراکز تأثیری در روحیه مددجویان دارد؟ 

پذیرش مسئولیت فردی و اجتماعی و داشتن شغل موجب افزایش انگیزه در مددجویان می‌شود و آنها را به آینده امیدوار می‌کند. با این کار مسئولیت‌پذیری را می‌آموزند و می‌توانند زندگی بهتری خارج از مرکز داشته باشند و به عبارتی خانواده‌پذیر و جامعه‌پذیر شوند.


وام‌های خود اشتغالی

مددجویان پس از گذراندن دوره اولیه درمان، توان‌جو می‌شوند و در صورت تمایل می‌توانند به‌عنوان خدمتگزار و کارکنان در مراکز بهبودی اقامتی بمانند و به مدت 9 ماه در کارگاه‌های مهارت‌آموزی مشغول کار شوند. به گفته یوسف دولتی این افراد دستمزد می‌گیرند و قرار بود بیمه سلامت شوند اما وضعیت بیمه‌شان همچنان در ‌هاله‌ای از ابهام قرار دارد. اکنون در کارگاه خیاطی بهاران منطقه 5، حدود 20 تا 25 نفر در 2 شیفت کار می‌کنند. 

طبق اعلام مسئولان ستاد مبارزه با موادمخدر و سازمان بهزیستی قرار است به توان‌جویان وام خود اشتغالی داده شود. در این‌باره توضیح می‌دهید؟ 

توان‌جویان پس از مهارت‌آموزی، برای دریافت وام خوداشتغالی به سازمان بهزیستی و ستاد مبارزه با موادمخدر معرفی می‌شوند و می‌توانند مبلغ 20میلیون تومان وام دریافت کنند. اکنون حدود 70 نفر از بهبودیافتگان مراکز بهبودی اقامتی برای دریافت وام معرفی شدند البته تعدادی از مددجویان در سال‌های اخیر توسط مراکز معرفی و وام خوداشتغالی دریافت کرده‌اند. 


مهارت‌آموزی در مراکز بهبودی اقامتی

معتادانی که براساس ماده 15 و تبصره 2 ماده 16 قانون مبارزه با موادمخدر، وارد مراکز بهبودی اقامتی می‌شوند، در کنار گذراندن مراحل ترک و رسیدن به پاکی با روش ماهیگیری آشنا می‌شوند. در این مراکز قرار نیست به کسی ماهی داده شود، بلکه مددجویان با شرکت در جلسه‌های مهارت‌های زندگی و توان‌جویان با کار در کارگاه‌های تولیدی، حرفه‌آموزی می‌کنند و پس از وارد شدن به کانون خانواده و جامعه مشغول به کار می‌شوند. به گفته مدیرعامل مراکز بهبودی اقامتی استان تهران، حدود 220 مرکز در استان تهران وجود دارد که 36 مرکز در شهر تهران، 56 مرکز در شهر ری، 50 مرکز در شرق استان تهران، 55 مرکز در غرب استان تهران و 23 مرکز نیز در بخش مرکزی استان تهران قرار دارد. همه خدمات در این مراکز رایگان ارائه می‌شود. نکته مهم دیگری که به دغدغه متولیان مراکز بهبودی اقامتی تبدیل شده، موضوع بیمه بهبودیافتگان است. وزارت بهداشت، ستاد مبارزه با موادمخدر و سازمان بهزیستی متولی این کار شده‌اند اما نداشتن مدارک هویتی معتادان متجاهر موجب شده وضعیت بیمه سلامت بهبودیافتگان بلاتکلیف بماند. 





ساختمان بهاران با مدیریت مردمی

مرکز بهاران منطقه 5 ویژه مددجویان تبصره 2 ماده 16 قانون مبارزه با موادمخدر، یعنی معتادان متجاهری است که به دستور مقام قضایی و در طرح ساماندهی، توسط مأموران نیروی انتظامی دستگیر می‌شوند و به مرکز غربالگری انتقال می‌یابند و پس از غربالگری به مراکز بهبودی اقامتی استان تهران منتقل می‌شوند. از 220 مرکز استان تهران حدود 36 مرکز در شهر تهران قرار دارد.  در واقع شهرداری از چند سال پیش مراکزی را با عنوان بهاران راه‌اندازی کرده است و در گذشته این مراکز را با پرداخت سرانه‌ای معادل 17 هزارتومان به فعالان و افراد دخیل در طرح‌های نگهداری و درمان معتادان حمایت می‌کرد. در سال‌های اخیر مدیریت تشکل مردم‌نهاد مهراندیشان آفاق بدون دریافت کمک هزینه از شهرداری پای حمایت و درمان معتادان ایستاده است و توانسته 5 سال متمادی عنوان مرکز برتر نگهداری و خدمات‌رسانی را از آن خود کند. مرکز بهاران منطقه 5 در این مدت با کمک خیّران و بدون کمک دولتی اداره شده است.