90ثانیه تا فاجعه

ساسان شادمان منفرد- روزنامه‌نگار

هر ژانویه، بولتن دانشمندان اتمی (BAS) زمان جدیدی را برای ساعت روز قیامت تعیین می‌کند؛ مقیاسی نمادین که نشان می‌دهد بشریت چقدر به آخرالزمان نزدیک شده است. پارسال دانشمندان عقربه‌های ساعت را روی ۹۰ثانیه به نیمه‌شب تنظیم کردند؛ نزدیک‌ترین فاصله‌ای که بشریت از زمان ساخت بمب اتمی تا به‌حال به آخرالزمان رسیده است. با ادامه جنگ در اوکراین و شرایط کنونی در خاورمیانه کارشناسان می‌گویند خطر جنگ هسته‌ای اکنون «بسیار بالا»ست.

ساعت  فاجعه به چه معناست؟
ساعت روز قیامت یک مقیاس استعاری است که نشان می‌دهد جهان چقدر به یک فاجعه ساخته دست بشر نزدیک است. این ساعت برای نخستین بار سال۱۹۴۷ توسط BAS به‌عنوان طرح روی جلد مجله ماهانه این گروه ایجاد شد، اما از آن زمان به یک معیار کلیدی برای سنجش خطرات وجودی بشریت تبدیل شده است. وقتی این ساعت برای نخستین‌بار ساخته شد، عقربه‌ها روی 7دقیقه به نیمه‌شب تنظیم شدند، زیرا مارتیل لنگسدورف، خالق آن، فکر می‌کرد از نظر بصری جذاب است. از آن زمان عقربه‌های ساعت هر ژانویه به‌روزرسانی می‌شوند تا سطح خطر درحال تغییر را نشان دهند. ساعت قیامت ابتدا طراحی شده بود تا نشان دهد جهان چقدر به نابودی از طریق جنگ هسته‌ای نزدیک است. با این حال، تعریف آن تغییر کرده و حالا شامل هر فاجعه‌ای می‌شود‌ که ساخته دست بشر باشد، مانند تغییرات اقلیمی، هوش مصنوعی یا سلاح‌های زیستی. اگر عقربه‌های ساعت به نیمه‌شب نزدیک‌تر شوند نشان می‌دهد که بشریت به سناریوی آخرالزمان نزدیک‌تر شده است. اگر عقربه‌های ساعت به عقب کشیده شوند، نشان می‌دهد که بشریت در کاهش خطر نابودی در 12ماه گذشته موفق بوده است. در برخی موارد، مانند سال۲۰۲۴، عقربه‌ها اصلا جابه‌جا نشدند تا نشان دهند که سطح خطر بدون تغییر باقی مانده است. تصمیم‌گیری درباره حرکت عقربه‌های ساعت توسط هیأت علم و امنیت بولتن انجام می‌شود که  2 بار در سال تشکیل جلسه می‌دهد. این گروه متشکل از کارشناسان فناوری هسته‌ای است و در طول سال‌ها شامل ۱۳برنده جایزه نوبل بوده است.

وخامت اقلیمی
در کنار شرایط سیاسی دنیا، کارشناسان هشدار داده‌اند که بحران اقلیمی در سال۲۰۲5بدتر خواهد شد. با افزایش دما تعداد و شدت رویدادهای آب‌وهوایی شدید هم افزایش یافته است. به‌طور خاص، در اکتبر، سیلاب‌های ناگهانی در والنسیای اسپانیا یکی از بدترین بلایای طبیعی این کشور را رقم زد. دانشمندان می‌گویند این رویداد فاجعه‌بار ناشی از تغییرات اقلیمی بوده که احتمال بارش‌های شدید را افزایش می‌دهد. این روزها ایالت کالیفرنیا هم در آتش می‌سوزد و کم‌کم درحال تبدیل‌شدن به یکی از بدترین فاجعه‌های تاریخ است.

مبتکران طرح
بولتن دانشمندان اتمی، یک سازمان غیرانتفاعی مستقل است که توسط گروهی از برجسته‌ترین دانشمندان جهان اداره می‌شود. این سازمان توسط دانشمندانی که در پروژه منهتن (پروژه‌ای که در طول جنگ جهانی دوم نخستین سلاح‌های هسته‌ای جهان را توسعه داد) مشارکت داشتند، تاسیس شد.
 در سال۱۹۴۷، آنها این ساعت را برای ارائه روشی ساده به‌منظور نشان دادن خطرات ناشی از جنگ هسته‌ای برای زمین و بشریت راه‌اندازی کردند.

خطرات هوش مصنوعی
پیشرفت‌های چشمگیر در هوش مصنوعی اکنون ایجاد عوامل بیماری‌زای جدید را ساده‌تر از همیشه کرده است. مطالعات نشان می‌دهد که حتی چت‌بات‌های عمومی مانند ChatGPT می‌توانند به‌طور جزئی در ساخت سلاح‌های زیستی مفید باشند. در همین حال، نرم‌افزارهای پیشرفته مانند AlphaFold 3شرکت گوگل دیپ‌مایند این قابلیت‌ها را به سطح جدیدی رسانده‌اند. هوش مصنوعی همچنین خطر افزایش سریع درگیری‌ها به تبادل هسته‌ای را بالا برده، زیرا یادگیری ماشینی در سیستم‌های نظامی ادغام شده است.

تغییرات ساعت از سال 2016

2016: 180ثانیه
2017: 150ثانیه
2018: 120ثانیه
2019: 120ثانیه
2020: 100ثانیه
2021: 100ثانیه
2022: 100ثانیه
2023: 90ثانیه
2024: 90ثانیه