بارگاه شاهزاده خوشنام

سیدسروش طباطبایی‌پور

به‌روایتی امروز، روز کشته‌شدن لطفعلی‌خان زند، آخرین پادشاه زندیه و پایان دوره 45ساله آنهاست؛ سلسله‌ای که‌به‌دلیل انجام کارهای زیربنایی بیشتر در ایران، نسبت به دوره قبل خود، خوش‌نام‌تر بود و برای مردم، برکت بیشتری داشت. اما حکومت زندیه و شیراز کجا و تهران کجا؟ دلیل گره خوردن قصه لطفعلی‌خان زند به تهران، مقبره او در امامزاده زید(ع) است؛ جایی در قلب بازار تهران و مورد احترام تهرانی‌های قدیم!  امروز و به این بهانه، کمی به دودمان زندیه می‌پردازیم و بنای باشکوه امامزاده زید(ع) را از نظر می‌گذرانیم.

تهران و سلسله زندیه

پایتخت سلسله زندیه، ابتدا در شیراز بود و به همین دلیل، این دودمان، نقشی در آبادانی تهران که در آن روزگار، هنوز به شهر تبدیل نشده بود، نداشتند، اما نخستین پادشاهی که خود را وکیل مردم ایران می‌دانست و به‌جای کلمه پادشاه، عنوان وکیل‌الرعایا را برای خود برگزید، کریم‌خان زند، سر سلسله پادشاهی زند بود؛ دوره‌ای که البته کوتاه بود اما ایرانیان در 45سال حکومت زندیان، به‌خصوص در دوره حکومت کریم‌خان زند، بیشتر روی آرامش را دیدند و کریم‌خان توانست به کارهای زیربنایی بیشتری بپردازد. حمام، بازار، ارگ کریمخانی و... نمونه‌هایی از این دست‌اند.

چرا تهران؟

لطفعلی‌خان زند ‌‌جوانی شجاع و دلاور بود و او را ‌ به خوش‌خلقی و دادگستری هم می‌شناختند، اما دوره حکومت او تنها 6سال بود و در این دوره کوتاه، به‌دلیل کینه‌ای که دشمنانش، به‌خصوص ایل قاجار، نسبت به زندیه داشت، بیشتر زمان حکومتش به جنگ سپری شد. ازجمله خدمات او می‌توان ساخت به 3جاده شوسه از شیراز به شهرهای اطراف نام برد. او در سال1173 شمسی و در اواسط دهه سوم زندگی‌اش، به‌دلیل غرور، اشتباهات نظامی و البته خیانت نزدیکانش، از آقامحمدخان قاجار شکست خورد و پس از دستگیری به تهران فرستاده شد. شاه قاجار به‌شکلی فجیع او را کشت و دودمان زندیه منقرض شد. جسد او، دور از زادگاهش شیراز‌ در تهران در جوار امامزاده زید(ع) به خاک سپرده شد. مقبره لطفعلی‌خان‌ در ایوان کناری بقعه امامزاده قرار دارد و در حجره‌ای محصور است.

بقعه متبرک

می‌گویند امامزاده زید از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) است، اما برخی هم نسب او را امام سجاد(ع) می‌دانند. علاوه بر اهمیتی که امامزاده زید(ع) دارد، بقعه او هم در تاریخ تهران، قصه‌هایی دور و دراز داشته است. برخی کارشناسان معتقدند مزار امامزاده زید، سومین بقعه متبرکه تاریخی تهران است و چون نزدیک به بازار و دارالخلافه پادشاهان قاجار بود، اهمیتی ویژه داشت. بقعه اصلی امامزاده، البته به دوران صفوی بازمی‌گردد اما در عهد ناصری، بنای قدیمی بقعه مثل بنای امامزاده یحیی و سیداسماعیل در تهران برداشته و بنای کنونی به‌جای آن ساخته شده است. گنبد این بنای متبرک در زمان فتحعلی‌شاه قاجار و صحن و ایوان‌ها در زمان سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار ساخته شد. آثاری مثل کاشی‌کاری‌ها، آینه‌کاری‌ها و نقاشی‌ها، از نگاه معماری، بخش‌های ارزشمند این بنا به‌حساب می‌آیند. این بنا در سال1315 شمسی‌ ودر فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. فضای مزار این امامزاده متبرک، تهرانی‌های آن روزگار را برای لحظاتی از هیاهوی روزانه دور می‌کرده و البته امروز هم به ما آرامش هدیه می‌دهد. برای رسیدن به امامزاده، باید از دل بازار تهران عبور کنید و بعد از گذر از بازار کفاش‌ها، روی ‌ماه این بقعه متبرک را ببینید.