زندگی خارج از محدوده سنندج

رزیتا قادری| سنندج- خبرنگار: 

حاشیه‌نشینی در سنندج یکی از مشکلات مدیریت شهری است که در حال افزایش است. روستاییان به دلیل نداشتن امکانات کافی به سنندج مهاجرت می‌کنند، اما وقتی از پسِ هزینه‌های اسکان شهری برنمی‌آیند به حاشیه آن می‌روند که همین موضوع سبب ایجاد سکونتگاه‌های غیررسمی بسیاری مانند ننله، کانی‌کوزله و نایسر در اطراف شهر شده است. 


عوامل حاشیه‌نشینی

کارشناس ارشد شهرسازی و برنامه‌ریز شهری و عضو انجمن شهرسازان ایران درباره وضعیت نامناسب حاشیه‌نشینی در سنندج می‌گوید: عوامل متعددی را می‌توان برای این پدیده برشمرد. از جمله مهم‌ترین این عوامل، تاثیر مهاجرت‌های روستاییان اطراف سنندج بر شکل‎گیری و گسترش حاشیه‌نشینی است، چرا که حاشیه‌نشینی با کاهش استانداردهای زیستی مناطق روستایی همبستگی مستقیم دارد. پایین آمدن سطح دسترسی‌ها و رفاه و استانداردهای زیستی در مناطق روستایی استان موجب مهاجرت بیشتر روستاییان به حاشیه شهرها شده است. 

«مسعود حبیبی» می‌افزاید: حاشیه‌نشینی کردستان را به یکی از تجلیات غم‌انگیز رشد شهرنشینی تبدیل کرده است. از نظر برخی صاحب‌نظران، شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه با آهنگ شتابنده‌ای گسترش می‌یابد اما در این شهرهای جدید امکانات لازم از نظر اشتغال و نیز تسهیلات زیربنایی فرهنگی و اجتماعی و فیزیکی برای تازه‌واردان فراهم نیست یا به طور نامتعادلی در اختیار بخش خاصی از جمعیت قرار گرفته است. اینجاست که سکونتگاه‌ها و مناطق نامتعارف از قبیل زاغه‌ها و آلونک‌های حاشیه‌ای از طریق مهاجران تازه‌وارد به شیوه خودرو و خودساز به وجود می‌آیند. به همین دلیل حاشیه‌نشینی را مولد نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی و شهرنشینی ناهمگون و انتقال فقر روستایی به فقر شهری می‌دانیم.
 

فرصت‌هایی که از دست می‌رود

این کارشناس ارشد شهرسازی و عضو انجمن شهرسازان ایران می‎افزاید: حاشیه‌نشینی سنندج معضل ناخواسته‎ای است که به دلیل شرایط اقتصادی و اجتماعی استان ایجاد می‌شود، به این ترتیب که عده‎ای به دلیل نداشتن توان مالی برای تامین مسکن به حاشیه سنندج می‌روند. 

حبیبی عنوان می‎کند: به دلیل چالش‎های ساختاری و درون‌سازمانی مدیریت شهری استان و همچنین ضعف مدیریت خوب شهری، به‌ویژه شفاف نبودن مدیریت شهری برای توجه به رویکردهای مشارکت مردمی، اعتمادسازی لازم بین مدیریت شهری سنندج و مردم ایجاد نشده است. لذا به دلیل فاصله ایجادشده، مدیریت شهری نتوانسته از فرصت‎ها و مزیت‌های نسبی برای شکوفایی اقتصاد شهر بهره لازم را ببرد. در نتیجه، مشاغل غیررسمی و سکونتگاه‎های غیررسمی در اطراف شهر به وجود آمده است. 
وی می‎گوید: سرمایه‎های جغرافیایی و طبیعی سنندج مانند تپه‎ها، کوه‎ها و دریاچه‎ها و موارد دیگر در تعامل با مظاهر فرهنگ شهر همچون موسیقی، صنایع دستی و هنرهای تجسمی می‎تواند تاثیر عمده‌ای بر شکوفایی شهر و کاهش حاشیه‌نشینی داشته باشد.
 

اولین سکونتگاه‌های غیررسمی سنندج

این کارشناس ارشد شهرسازی و برنامه‎ریز شهری می‌گوید: اولین اسکان‎های غیررسمی سنندج که بیشتر در اطراف محلات قدیمی به‌ویژه شمال و غرب محله «جورآباد» و شرق محلات «اغنیان» و «چهارباغ» شکل گرفته‌اند، مربوط به سال‌های 45 تا 55 هستند که عینیت آنها در ساختار کالبدی شهر در اواخر این دوره با وضوح و روشنی بیشتری نمایان می‎شود. 
حبیبی می‌افزاید: بیشترین دوره مهاجرپذیری سنندج مربوط به فاصله زمانی سال‎های 55 تا 65 است که در اوج بحران‎های سیاسی-اجتماعی کشور و به‌ویژه استان ایجاد شد. بنابراین علاوه بر رویدادهای سیاسی-اجتماعی گذشته که در تسریع روند مهاجرت موثر بودند، نبود نظارت کافی مدیریت شهری نیز منجر به گسترش سکونتگاه‎های غیررسمی در دامنه و تپه‎های درون‌شهری و برون‌شهری سنندج شد. 
وی بیان می‌کند: به دلیل این تغییرات ساختاری، جمعیت شهری سنندج دوبرابر شد که عینیت کالبدی آن را می‎توان در شکل‎گیری خیابان‎های غفور، گلشن، عباس‎آباد، کانی‌کوزله تقتقان، اسلام‎آباد و گردی گروال مشاهده کرد. تداوم این روند در دهه‌های بعد منجر به پر شدن فاصله روستاهای اطراف سنندج با شهر مادر نیز
 شد. 
وی می‌گوید: در طول زمان، این روستاها نیز با شهر ادغام شدند و این خود بستر مناسب‌تری را برای سکونتگاه‌های غیررسمی ایجاد کرد. در این زمینه می‌توان به فرجه در شرق و حاجی‌آباد در غرب سنندج اشاره کرد. 
همچنین به دلیل محدودیت‌ برای ساخت و ساز رسمی در محدوده شهر، نوع دیگری از سکونتگاه‌های غیررسمی در سنندج نهادینه شده است که عینیت کالبدی آن را در روستاهای لایه دوم با فاصله تقریبی 5 تا 7کیلومتری سنندج (مانند نایسر، آساوله، قار، دوشان، حسن‌آباد، گریزه، سوره‌زه، ننله و باباریز) می‌توان دید.


دلایل ایجاد سکونتگاه‌های غیررسمی 

«مسعود حبیبی» کارشناس ارشد شهرسازی و برنامه‌ریز شهری و عضو انجمن شهرسازان ایران می‌گوید: در سال 89 تعدادی روستا به محدوده شهر به عنوان نواحی منفصل شهری اضافه شدند که همچنان پذیرای مهاجران درون‌شهری و برون‌شهری هستند و ساخت و ساز در آنها بیشتر بی‌ضابطه و به صورت غیررسمی انجام می‌شود. این لایه از سکونتگاه‌های غیررسمی نواحی منفصل شهری به دلیل محدودیت‌های کالبدی شهر، نبود توان مالی جمعیت مهاجر، گرانی زمین و مسکن، هزینه‌های بالای احداث و بوروکراسی اداری در محدوده مصوب طرح‌های توسعه شهری شکل گرفته است.