هنرنمایی آقاپشتکی در چاله‌حوض
موضوع: چاله حوض
ویژگی: محله‌های تهران قدیم
نخستین حمام‌هایی که در تهران ساخته شد با سبک زندگی تهران‌نشین‌ها در آن روزگار سازگاری و ارتباط مستقیم داشت.
حمام‌های سنتی که از دوره صفوی در تهران ساخته شدند علاوه بر خزینه، حوض‌های بزرگی داشتند که اصطلاحا به آن چاله‌حوض می‌گفتند. چاله‌حوض که جایی برای آب‌تنی و استحمام عمومی بود معمولا بین ستون‌ها ساخته می‌شد و شباهت زیادی به استخر داشت. داریوش شهبازی، تهران‌پژوه، درباره تاریخچه ساخت چاله‌حوض در نخستین حمام‌های تهران می‌گوید: «ساخت چاله‌حوض پیچیدگی‌های خاص خودش را داشت و به همین دلیل در هر مکانی امکان ساخت آن وجود نداشت. معمارها به واسطه تجربه‌ای که در ساخت‌وساز داشتند ابتدا خاک آن محل را مورد بررسی قرار می‌دادند تا استحکام آن را بسنجند. سقف بالای چاله‌حوض را هم با تکنیک پل زدن می‌ساختند تا از نور طبیعی بهره‌مند شود. چاله‌حوض حکم استخر عمومی را داشت و افرادی که برای شنا کردن به حمام می‌رفتند از چاله‌حوض استفاده می‌کردند.»
در تهران قدیم، باستانی‌کارها و علاقه‌مندان به ورزش پهلوانی در روزهای آخر هفته به حمام‌های سنتی می‌رفتند و در چاله‌حوض‌ها به قول معروف تنی به آب می‌زدند. بازار شیرین‌کاری در چاله‌حوض‌ها حسابی داغ بود و شناگران حرفه‌ای با ایستادن روی لبه چاله‌حوض و پشتک زدن به داخل آب، افراد داخل حمام را به وجد می‌آوردند. شهبازی درباره حمام‌هایی که به چاله‌حوض مجهز بودند، می‌گوید: «حمام‌های قدیمی تهران مثل حمام سنگلج، حمام نظام‌الملک، حمام قیصریه و ... چاله‌حوض داشتند و پذیرای پهلوان‌ها و شناگران ماهر بودند. یکی از سنت‌هایی که در حمام‌های قدیمی رعایت می‌شد این بود که جوان‌ها دور چاله‌حوض می‌نشستند و شنا کردن، شیرجه زدن و پشتک زدن به داخل آب را تماشا می‌کردند. در دوره قاجار یکی از اشخاصی که در شنا و شیرجه به مهارت بالایی رسیده بود در چاله‌حوض‌ها چنان پشتک می‌زد که در تهران معروف شد و لقب «آقاپشتکی» به او دادند. با ورود آب لوله‌کشی به تهران و نصب دوش در حمام‌های سنتی، چاله‌حوض‌ها که محل انتقال بیماری‌های پوستی و عفونی هم بودند یکی یکی تخریب شدند.»
در همینه زمینه :
