حقایق یک شغل نان و آبدار

موضوع: مشاغل حمام
ویژگی: ارائه خدمات متنوع به مشتریان

کسب‌وکار حمامی یکی از مشاغل نان و آبدار تهران قدیم بود؛ شغلی پررونق و پرمشتری که نه‌تنها تعطیلی و کسادی نداشت، که باعث شکل‌گیری مشاغل زیادی هم می‌شد. در این بخش به مشاغل و سلسله مراتب کار در دل حمام‌ها به روایت مهرشاد کاظمی، تهران‌پژوه، نگاهی داریم.
 حمامی: نقش مدیریت حمام‌ها عموما بر عهده مالک خصوصی آن بود که در میان مردم تهران قدیم از آن به عنوان حمامی یاد می‌کردند.
استاد حمامی: در ورودی حمام‌های تهران قدیم معمولا مرد ریش‌سفیدی که اغلب محاسن بلندی هم داشت برای دریافت وجه از مشتری‌ها به‌عنوان استاد حمامی می‌نشست. البته در گذشته وجه استفاده از حمام به 2صورت نقدی یا غیرنقدی پرداخت می‌شد. غیرنقدی شامل دریافت تخم‌مرغ، نان و مواردی این‌چنینی بود.
جامه‌دار: اغلب مراجعه‌کنندگان به حمام‌های تهران قدیم رخت و لباس و همچنین اشیای ارزشمند و قیمتی مثل ساعت یا حلقه ازدواجشان را در بدو ورود به حمام به فرد امینی که در همه حمام‌ها وجود داشت می‌سپردند و با خیال راحت به استحمامشان می‌رسیدند. به افرادی که مسئولیت نگهداری اشیای ارزشمند مشتریان را داشتند جامه‌دار می‌گفتند.
مشت و مالچی: مشتری که از خزینه حمام خارج می‌شد، نوبت به کیسه‌کشی و مشت و مال می‌رسید. در این موقعیت مشت و مالچی لنگ خشکی را برای او پهن می‌کرد و لنگ خشک دیگری را مچاله می‌نمود و زیر سرش قرار می‌داد و مشت و مال دادن شروع می‌شد. این مشت و مال دادن از گردن شروع و به مچ پا ختم می‌شد.
دلاک: کار دلاک کیسه‌کشی و شست‌وشوی افراد در حمام بود. رسم دلاکان این بود که چرک قسمت‌های مختلف بدن را می گرفتند و در جلو چشم فرد فرو می‌ریختند. در حقیقت به او گوشزد می‌کردند که بدنت کثیف بوده و حالا تمیز شده است. دلاک‌‌ها نقش زیادی در خبرچینی داشتند و در بخش زنانه هم با معرفی دختران به مادران صاحب پسر آماده ازدواج، بخت‌گشای دختران دم‌بخت به‌حساب می‌آمدند.
پادو: این فرد وظیفه‌اش جفت‌کردن کفش اشخاص و گاهی اوقات جابه‌جایی آنها بود. پادوها کفش مشتری را زیر سکو می‌گذاشتند و یک لنگ خشک روی سکو پهن می‌کردند. مشتری که لخت می‌شد، پادو یک لنگ دیگر به او می‌داد.