نجوم
شعبده خونین ماه و زمین در نیمه‌شب تابستان
فردا شب در همه نقاط ایران می‌توانید با رصد طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن هیجان‌زده شوید
فردا شب طنازی آسمان شب به اوج می‌رسد. «سر به هوا نبودن» در فرهنگ ما همیشه کنایه از حواس‌جمعی و دقت بوده اما در شب پنجم مرداد بهتر است هر طور هست چشم از زمین پر از مشکلات بردارید و سر به هوا شوید! در طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی یا خسوف قرن۲۱ قرار است خورشید و ماه و زمین با هم شعبده‌بازی کنند و بار دیگر زمینی‌ها را به هیجان بیاورند.
اگر در این شب حتی بدون هیچ وسیله و ابزاری به آسمان خیره شوید شاهد یکی از خاص‌ترین رخدادهای نجومی سال‌های اخیر با یک گرفت کامل ماه خواهید بود و ۱۰۳دقیقه ماه خونین را می‌بینید. بشر در دوران زندگی روی زمین ماه‌گرفتگی‌های زیادی را دیده است. دلیل خاص بودن ماه‌گرفتگی پنجم مرداد اما مدت زمان و طولانی بودن آن است. ایرانی‌ها هر سال یلدا را برای یک دقیقه بیشتر بودن طول شب جشن می‌گیرند. ماه‌گرفتگی خاص قرن۲۱ هم وضعیت مشابهی دارد و قرار است از موارد مشابه خود حدود ۶۰ ثانیه بیشتر باشد. این ماه‌گرفتگی تنها 4دقیقه کوتاه‌تر از طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی است که ممکن است روی زمین رخ دهد. نکته مهمش آن است که برخلاف خورشیدگرفتگی برای دیدن خسوف نیاز به هیچ نوع عینک یا تجهیزات ویژه ندارید؛ کافی است چشم‌ها و زیراندازی فراهم کنید تا مورد خاص قرن را رصد کنید.
مرور درس‌های مدرسه
ماه‌گرفتگی در واقع افتادن سایه زمین روی ماه است؛ به‌عبارتی ماه وارد مخروط سایه زمین می‌شود و قرار گرفتن زمین بین ماه و خورشید باعث این پدیده می‌شود. در طول ماه‌گرفتگی فردا شب، ماه به دورترین فاصله خود به زمین می‌رسد که اصطلاحا به آن اوج مداری گفته می‌شود. این مسئله باعث می‌شود که ماه نسبت به زمانی که به زمین نزدیک‌تر است، کندتر حرکت کند و به همین خاطر، ماه‌گرفتگی ۵ مرداد، ۱۰۳دقیقه طول بکشد. زمین با قرار گرفتن میان ماه و خورشید، قمر خود را درون یک ناحیه تمام سایه موسوم به Umbra فرومی‌برد.
کجا ببینید؟
ماه‌گرفتگی پنجم مرداد از همه جای ایران قابل رصد است و می‌توانید بدون نیاز به وسیله خاصی این پدیده را رصد کنید. نکته مهم آن است که در جایی باشید که آلودگی هوا مانع از دیدن ماه نشود. اگر می‌خواهید کمی حرفه‌ای‌تر باشید می‌توانید از نور و آلودگی شهرها کمی دور شوید و حتی کمی به جاهای مرتفع‌تر بروید تا رصد بهتری داشته باشید. دوربین‌های دوچشمی هم می‌توانند کمی هیجان‌تان را بیشتر کنند و با تلسکوپ هم می‌توانید جزئیات بیشتری ببینید.
چه ساعتی ببینید؟
به‌صورت رسمی و تئوری ماه‌گرفتگی جمعه‌شب از ساعت21:44 شروع می‌شود اما این ساعت شروع گرفت نیم‌سایه است. اگر آماتور هستید عملا این ساعت به‌دردتان نمی‌خورد چون رصد نیم‌سایه با چشم غیرمسلح بسیار سخت است. توصیه مرکز ژئو فیزیک دانشگاه تهران برای عموم مردم شروع رصد در ساعت ۲۲:۵۴ است که زمان شروع گرفت جزئی است. ماه پس از نیم‌سایه وارد سایه زمین می‌شود که آن را نجومی‌‌ها به‌عنوان گرفت جزئی می‌شناسند. حدود یک ساعت طول می‌کشد تا ماه به‌طور کامل وارد سایه زمین شود. در نیمه‌شب ماه به‌طور کامل وارد سایه می‌شود و اصطلاحا گرفت کلی آغاز می‌شود. در این زمان ماه به‌طور کامل محو نمی‌شود و قابل دیدن است. اگر به ماه نگاه کنید، طبیعتا تیره شده اما رنگ قرمزی دارد. پرتوهای خورشید وقتی به جو زمین برخورد می‌کنند دچار شکست یا پراکندگی می‌شوند و این دلیل قرمز رنگ بودن ماه است. ۱۰۳دقیقه فرصت دارید ماهی کم‌نور و قرمز را در آسمان ببینید.
فوت و فن‌های عکاسی
عکاسی از ماه‌گرفتگی نسبت به بقیه پدید‌ه‌های کمیاب نجومی مثل خورشیدگرفتگی ساده‌تر است و با ساد‌ه‌ترین ابزارهای عکاسی یا حتی با کمک دوربین‌های شکاری هم می‌توان عکس‌های خوبی تهیه کرد. اما فوت‌و‌فن‌هایی هست که رعایت‌کردن‌شان می‌تواند باعث گرفتن عکس‌های بهتر شود.
چه زمانی عکاسی کنیم؟
معمولا ماه‌گرفتگی‌های جزئی و کامل برای مردم و عکاس‌ها جالب‌تر هستند اما عملا از زمانی که ماه وارد نیم‌سایه می‌شود، می‌توان عکاسی کرد.
بدون نتیجه خاص با دوربین موبایل
با دوربین دیجیتال ساده و بدون ابزارهای بزرگ‌نمایی عکس خیلی خاصی نمی‌توان گرفت. با این دوربین‌ها – مثل دوربین موبایل- فقط می‌توان نقطه‌ای را در آسمان ثبت کرد که تیره است.
عکاسی با دوربین قابل تنظیم
در دوربین‌هایی که قابلیت تنظیم با تغییر درجه دیافراگم و سرعت شاتر دارند می‌توانید کیفیت عکس را کنترل کنید. پیشنهادم این است که از ساعت21 که هوا تاریک می‌شود، با تست‌کردن تنظیمات مختلف به یک عدد ایده‌آل برسید. روال کلی این است: چون نور ماه در زمان گرفت کمتر از اوقات عادی است باید دیافراگم بیشتر باشد یا سرعت شاتر کندتر شود. هرچقدر به زمان گرفت نزدیک‌تر می‌شویم باید میزان نور ورودی به دوربین بیشتر باشد. می‌توانید دوربین‌تان را روی ISO نرمال قرار داده، دیافراگم را روی عدد 8تنظیم کرده و سرعت شاتر را 125/1 در نظر بگیرید.
عکاسی با موبایل و دوربین دوچشمی
اگر دوربین‌تان قابل تنظیم نیست یا تلسکوپ ندارید، می‌توانید از دوربین دوچشمی حرفه‌ای یا دوربین شکاری استفاده کنید. لنز دوربین موبایل باید دقیقا روبه‌روی لنز قرار بگیرد. نکته مهم این است که هردوی آنها باید کاملا ثابت شده باشند. اگر هرکدام از دوربین‌ها ثابت نباشند، به‌خاطر لرزش دست عکس خوبی به‌دست نمی‌آید.
سید مصطفی امام
منجم آماتور و عکاس نجومی
در همینه زمینه :
