درخت‌های ون در ده ونک

سیدسروش طباطبایی‌پور

این روزها و همزمان با جشن‌های کریسمس و میلاد حضرت مسیح(ع)، در برخی نقاط تهران هم نشانه‌هایی از این جشن زمستانی به چشم می‌آید. البته این موضوع یک دلیل مهم دارد. از دوره قاجار، گروه‌هایی از هموطنان ارمنی، خواسته یا ناخواسته، به تهران و حوالی آن کوچ کردند و در چند نقطه مشخص ساکن شدند و سنت‌ها و آیین‌های خود را زنده نگه داشتند. یکی از این محله‌های ارمنی‌نشین محله ونک تهران بود.

ون‌های باصفا
می‌گویند محله ونک قبلا روستایی از توابع شمیرانات بوده که قدیمی‌ها درختان «ون» یا زبان‌گنجشکش را فراموش نمی‌کنند. به برکت همین درخت‌ها و با اضافه شدن پسوند «ک»(به معنای کوچک) به کلمه‌ «ون» این روستا به ده ونک معروف می‌شود و گروهی از ارمنی‌های مقیم حومه تهران هم در این محله و در کنار مسلمانان ساکن می‌شوند.

قدمتش
میرزا یوسف، از درباریان و نوادگان میرزا محسن آشتیانی مردی درستکار و دلسوز بود و چند محله اطراف تهران را از ناصرالدین‌شاه قاجار خرید تاآنها را آبادکند؛ ازجمله محله‌هایی مثل یوسف‌آباد، بهجت‌آباد و عباس‌آباد. ده ونک نیز یکی دیگر از همین دارایی‌های او بود. با کندن چند چاه و کاریز به دستور او، اهالی ده از نعمت آبادانی برخوردار شدند و باغ‌های اینجا پر شد از درخت‌های پربار توت، گردو و زالزالک و البته ون.

دانشگاهش
یکی از مکان‌های فرهنگی محله ونک از گذشته‌های دور دانشگاه الزهرا(س) است؛ مکانی که با عنوان «مدرسه عالی دختران» در سال1334 تأسیس شد تا دختران بتوانند در رشته‌هایی مثل مترجمی، منشی‌گری، روان‌شناسی و فنون خانه‌داری تحصیل کنند. در سال1354 کاربری آن به دانشگاه تغییر یافت و بعد از انقلاب با همان ترکیب و البته تغییراتی در رشته‌ها برای آموزش عالی بانوان با نام دانشگاه الزهرا(س) به‌ کار خود ادامه داد.

ورزشگاهش
در آن روزگار، اقلیت‌های قومی این امکان را نداشتندکه در مدارسی مخصوص خود تحصیل کنند و به همین دلیل، ارمنی‌های تهران انجمن‌های بزرگ و کوچکی در مکان‌های مختلف تهران تشکیل دادند تا به شکل غیررسمی، زبان خود را به فرزندانشان آموزش دهند. از دوره پهلوی دوم و با آزاد‌شدن فعالیت‌های رسمی اقلیت‌های دینی، ارامنه تهران هم فعالیت‌های خود را گسترش دادند و در اوایل دهه50 شمسی و با هدف گسترش ورزش و آموزش، کلنگ تأسیس ورزشگاه آرارات در زمینی به مساحت 74هزار مترمربع در محله ونک زده شد؛ زمینی که در گذشته قبرستان ارمنی‌ها بود و حالا ورزشگاهی است با رشته‌های گوناگون.

میدانش
یکی از ویژگی‌های این محله تهران آن است که بخش‌هایی از بافت آن بسیار رشد کرده و پر از ساختمان‌های امروزی و پاساژهای بزرگ و مغازه‌های رنگارنگ شده و بخش‌هایی از آن هنوز بافت سنتی خود را حفظ کرده‌است. میدان ونک در یکی از مهم‌ترین تقاطع‌های شمال تهران و البته بوستان‌هایی مثل باغ ایرانی در بافت قدیمی از دیگر دیدنی‌های این محله است. محله ونک به‌ شکل تقریبی از شمال به بزرگراه هاشمی رفسنجانی، از غرب به اتوبان شهید چمران، از جنوب به بزرگراه شهید همت و از شرق به بلوار نلسون ماندلا محدود می‌شود.